بزرگنمايي:

پیام فارس - ایسنا / بر اساس قوانین کشورمان گرفتن مرخصی یک حق قانونی برای کارگران و کارمندان است که در شرایط ضروری و با هدف ایجاد تعادل بین زندگی کاری و شخصی و به دلایلی همچون بیماری و رسیدگی به امور شخصی داده می‌شود.
دریافت مرخصی یک حق قانونی برای کارگران و کارمندان است که در قانون پیش‌بینی شده و به آنها اجازه می‌دهد در روزهای غیرتعطیل و در شرایط ضروری بدون حضور در محل و به منظور انجام کار شخصی و پیش‌آمده از مرخصی استفاده کنند.
مرخصی انواع مختلفی دارد که از جمله آنها می‌توان به مرخصی استحقاقی، استعلاجی، ساعتی و بدون حقوق اشاره کرد. برابر قانون کار، مرخصی به عنوان یکی از حقوق اساسی کارگران تعریف شده تا رفاه و حفظ سلامت آنها در محیط کار تضمین شود و در صورت نیاز از آن استفاده کنند.
مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی، نوعی مرخصی با حقوق است که تمام کارگران و کارمندان بر اساس قانون به ازای هر سال کاری از آن برخوردار می‌شوند.این مرخصی سالانه 30 روز معادل یک ماه کاری به اضافه 4 روز جمعه است و هر کارگر به طور متوسط 2.5 روز مرخصی استحقاقی در هر ماه دریافت می‌کند.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی، نوعی مرخصی با حقوق است که به کارگر و کارمند اجازه می‌دهد در صورت بیماری و یا نیاز به درمان و مراقبت پزشکی آن را دریافت کند.این مرخصی به منظور حفظ سلامت فرد و اجازه استراحت و درمان برای بهبود بیماری در قوانین کار و تامین اجتماعی دیده شده است.
مرخصی شیردهی زنان (پاس‌ شیر)
طبق ماده 78 قانون کار این مرخصی در ایران به مادران شیرده داده می‌شود و کارگران زن در طول دوران شیردهی، حق دارند از مرخصی شیردهی استفاده کنند.این مرخصی به ازای هر 3 ساعت کار، نیم ساعت مرخصی و استراحت شیردهی است و تا پایان دو سالگی کودک و تا زمانی که 24 ماهه می‌شود ادامه دارد.
مرخصی ازدواج و فوت
در قانون کار برای مرخصی فوت بستگان درجه یک و مرخصی ازدواج، 3 روز مرخصی با حقوق در نظر گرفته شده است. این مرخصی‌ها جدا از مرخصی استحقاقی سالانه هستند و قابل انتقال به زمان دیگری نیستند.
طبق ماده 73 قانون کار، در صورت فوت همسر، پدر، مادر و فرزند، کارگر می‌تواند از 3 روز مرخصی با حقوق استفاده کند. این مرخصی برای شرکت در مراسم خاکسپاری و عزاداری و رسیدگی به امور مرتبط با فوت فرد متوفی در نظر گرفته شده و مستقل از مرخصی استحقاقی سالانه است و امتیاز آن را از بین نمی‌برد. 
طبق ماده 73 قانون کار کارگر می‌تواند در صورت ازدواج از 3 روز مرخصی با حقوق و دستمزد استفاده کند. این مرخصی جهت آماده‌سازی و انجام مراسم ازدواج و رسیدگی به امور شخصی مرتبط با آن در نظر گرفته شده و مستقل از مرخصی استحقاقی سالانه است.
مرخصی زایمان
مرخصی زایمان در ایران به مدت 9 ماه برای زنان شاغل تعیین شده است. در صورت تولد دوقلو یا چند قلو، این مدت ممکن است به یک سال افزایش یابد. در طول این مدت، زنان حق دریافت کمک هزینه بارداری و بیمه را دارند و سازمان تأمین اجتماعی موظف است این مدت را تحت پوشش بیمه‌ای قرار دهد.
بر اساس ماده 17 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مدت مرخصی زایمان با پرداخت تمام حقوق و فوق العاده‌های مرتبط به 9 ماه تمام افزایش یافته است. در صورت درخواست مادر تا 2 ماه از این مرخصی در ماه‌های پایانی بارداری قابل استفاده است و مرخصی مذکور برای تولد فرزندان دوقلو و بیشتر 12 ماه پیش‌بینی شده است.
مردانی که همسرشان شاغل هستند در زمان زایمان همسرشان می‌توانند از مرخصی زایمان استفاده کنند. مدت این مرخصی دو هفته است و برای شاغلان بخش خصوصی نیز قابل اعمال است.این مرخصی در قانون اصلاح قوانین تنظیم خانواده و جمعیت مصوب 1392 پیش‌بینی شده است. 
مرخصی حج
مرخصی حج واجب تمتع، یک مرخصی با حقوق است که در اختیار کارگران و کارمندان مشمول قانون کار به منظور ادای فریضه حج تمتع (حج واجب) قرار می‌گیرد. این مرخصی یک ماهه و 30 روزه است و افراد می‌توانند از یک ماه مرخصی استحقاقی یا مرخصی بدون حقوق برای انجام فریضه حج واجب استفاده کند.اگر کارگر ذخیره مرخصی استحقاقی لازم را نداشته باشد، می‌تواند از 30 روز مرخصی بدون حقوق استفاده کند.این مرخصی تنها یک بار در طول مدت خدمت فرد قابل استفاده است و در طول مدت مرخصی استحقاقی،حقوق فرد پرداخت می‌شود.
مرخصی بدون حقوق
کارگر و کارفرما می‌توانند با توافق یکدیگر نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق را تعیین کنند.مدت این مرخصی و شرایط برگشت به کار پس از استفاده از مرخصی بدون حقوق، باید در قرارداد کار بین کارگر و کارفرما مشخص شود.
مرخصی کارگران مشاغل سخت و زیان آور
در مشاغل سخت و زیان‌ آور، مرخصی استحقاقی سالانه 5 هفته معادل 30 روز است. ماده 65 قانون کار به صراحت مرخصی سالانه کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور را 5 هفته اغلام کرده است.این مرخصی بیشتر از مخرصی استحقاقی در مشاغل عادی است و به کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور کمک می‌کند تا برای بازیابی انرژی و بهبود وضعیت جسمی و روحی خود زمان بیشتری داشته باشند. 
مرخصی‌های استفاده نشده
در ایران، حق مرخصی‌های استفاده نشده و مانده کارکنان تحت شرایط خاصی قابل پرداخت و یا انتقال به سال آینده است. در صورت عدم استفاده از مرخصی استحقاقی، افراد می‌توانند مرخصی‌های استفاده نشده خود را ذخیره و از آنها برای سالهای بعد استفاده کنند. مابقی مرخصی‌های استفاده نشده به صورت ریالی و در قالب بازخرید مرخصی در پایان سال قابل دریافت است.
مرخصی بین تعطیلی
برای روزهای بین تعطیلی، مرخصی خاصی وجود ندارد و در قانون کار چیزی برای این حالت پیش بینی نشده است اما افراد می‌توانند از مرخصی استحقاقی برای عدم حضور در کار و در روزهای بین تعطیلی استفاده کنند.
مرخصی ساعتی
مرخصی ساعتی، بخشی از مرخصی استحقاقی است که کارمندان می‌توانند برای انجام کارهای ضروری در ساعات اداری،با موافقت کارفرما از آن استفاده کنند. این نوع مرخصی از میزان مرخصی استحقاقی کسر می‌شود و در صورتی که به 8 ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب می‌شود. 
مرخصی ساعتی، استفاده از بخش کوچکی از مرخصی استحقاقی برای انجام کارهای ضروری یا اداری است که نیازمند حضور در خارج از محیط کار است.برابر ماده 70 قانون کار، مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی به شمار می‌رود.
برخی نکات مهم در خصوص دریافت مرخصی
زمان و مدت استفاده از مرخصی استحقاقی و بدون حقوق، باید به تایید کارفرما برسد. 
کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور از مزایای بیشتری در زمینه مرخصی برخوردار هستند. 
در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی، نظر اداره کار لازم الاجراست. 
در صورت بازنشستگی، از کار افتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی‌های استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود. 
در قانون کار، پیش‌بینی مرخصی برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی وجود دارد و کارگران کارمزد برای این روزها دریافت می‌کنند. 
گرفتن مرخصی یکی از دغدغه‌های اصلی کارگران و کارمندان به شمار می‌رود که جهت رسیدگی به امور شخصی یا نیاز ضروری و دلایلی همچون بیماری به آنها اعطا می‌شود. مرخصی با هدف حفظ سلامت جسمی و روانی، ایجاد تعادل بین زندگی کاری و شخصی و همچنین رسیدگی به امور شخصی و خانوادگی به افراد داده می‌شود که نه تنها در قوانین ایران بلکه در سایر کشورها نیز مورد تاکید قرار گرفته است.
بازار