بزرگنمايي:

پیام فارس - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
به نظر می‌رسد مسقط در جریان میزبانی از رییس‌جمهوری کشورمان در تلاش است تا از مواضع ایران درباره بسته پیشنهادی آگاه شود
بازار
حدیث روشنی| مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور کشورمان، امروز سه‌شنبه در راس هیاتی بلندپایه تهران را به مقصد مسقط ترک می‌کند. سفری که به ادعای گروهی از ناظران، اگرچه در ظاهر با هدف گسترش مناسبات دوجانبه میان ایران و عمان انجام می‌شود، اما در لایه‌های پنهان خود، حامل پیام‌هایی فراتر از سطح معمول همکاری‌های اقتصادی و سیاسی است. این سفر همچنین در شرایطی صورت می‌گیرد که پنج دور از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و امریکا با نقش‌آفرینی میانجیگرانه عمان برگزار شده و به گفته مقامات رسمی کشورمان، آخرین آنها در فضایی پیچیده و البته حرفه‌ای و همزمان در سایه تشدید تنش‌ها میان طرفین به پایان رسیده است. در همین راستا، گروهی از تحلیلگران بر این باورند که اگرچه سفر آقای پزشکیان به مسقط پیش‌تر در دستور کار قرار داشته، اما در بستر کنونی که مذاکرات غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن به میزبانی میانجی سنتی دو بازیگر در جریان است، می‌توان آن را بخشی از تلاش‌های عمان برای زنده نگه‌ داشتن مسیر دیپلماسی میان تهران و واشنگتن دانست. تعویقی که به ادعای ناظران، به دلیل تشدید اختلافات اساسی میان ایران و ایالات‌متحده بر سر موضوع غنی‌سازی صورت گرفت. موضوعی که البته برای ایران جزو خطوط قرمز و نشانه‌ای از حاکمیت ملی قلمداد می‌شود و برای امریکا دستمایه‌ای است که همواره بربرچیده شدن آن تاکید داشته است.
در همین راستا، به نظر می‌رسد عمق اختلافات تا بدان‌جا پیش رفته که کار میانجیگری را برای میزبان این گفت‌وگوها دشوارتر کرده است، به‌‌گونه‌ای که وزیر امور خارجه کشورمان اعلام کرد طرف عمانی در دور پنجم مذاکرات، بسته‌ای از پیشنهادها و ابتکارات برای عبور از بن‌بست فعلی در رایزنی‌ها ارایه کرده است؛ پیشنهاداتی که قرار شد در پایتخت‌های طرفین مورد ارزیابی قرار گیرد. اکنون نیز با سفر رییس‌جمهور کشورمان به مسقط، این گمانه‌زنی ادعایی تقویت شده که بخشی از هدف سفر، انتقال رسمی مواضع ایران درباره این پیشنهادات به دولت عمان باشد. گفتنی است که اگرچه جزییات این ابتکارات رسانه‌ای نشده، اما گمانه‌زنی‌هایی مطرح است. به ادعای گروهی از ناظران، احتمالا تشکیل کنسرسیومی برای مدیریت یا نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران ازجمله مواردی است که می‌تواند در این پیشنهادات گنجانده شده باشد. کنسرسیومی که به ادعای برخی منابع، کشورهای عرب منطقه و حتی امریکا نیز در آن نقش خواهند داشت. با این حال، تهران تاکید کرده است که هیچ‌گونه ابتکاری که منجر به توقف یا انتقال فعالیت‌های غنی‌سازی از خاک ایران شود، قابل پذیرش نخواهد بود. در این میان و در کنار این محور، به گفته مقامات رسمی کشورمان، سفر آقای پزشکیان حامل پیامی روشن درباره عمق و استمرار روابط دوجانبه میان تهران و مسقط نیز هست؛ روابطی که ریشه‌ای عمیق در تاریخ دیپلماسی منطقه‌ای دارند و در حساس‌ترین مقاطع، از‌جمله دوران اوج فشارهای بین‌المللی بر ایران، همواره در مسیر اعتماد و همکاری حرکت کرده است، به‌گونه‌ای که در سال‌هایی که بسیاری از کشورهای منطقه و جهان به صف تحریم‌کنندگان ایران پیوستند یا از تعامل اقتصادی و سیاسی با تهران فاصله گرفتند، عمان یکی از معدود دولت‌هایی بود که نه‌تنها روابط خود را قطع نکرد، بلکه با ایفای نقشی متعادل و واقع‌گرایانه، به یکی از کانال‌های اصلی تنفس اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی بدل شد. به نظر می‌رسد همین سابقه باعث شده است که امروز نیز، در شرایطی که چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای مبهم است، مسقط بار دیگر به بازیگری کلیدی در تعاملات منطقه‌ای ایران تبدیل شود. از همین‌رو، بخشی از دستور کار سفر رییس‌جمهور به عمان را باید در پیگیری توافقات دوجانبه اقتصادی، سرمایه‌گذاری مشترک، توسعه همکاری‌های بندری و افزایش تبادلات تجاری دانست. از این رو به نظر می‌رسد مسقط همچنان از معدود پایتخت‌هایی است که تهران می‌تواند هم در باب مسائلی پیچیده مانند پرونده هسته‌ای و روابط با امریکا وارد تعامل شود و همزمان نیز پایه‌های یک همکاری بلندمدت اقتصادی در منطقه را تحکیم بخشد. در همین راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی و بررسی سفر مهم مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور کشورمان به مسقط در بازه زمانی کنونی که همزمان مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن با میانجیگری عمان در جریان است با سید جلال ساداتیان، سفیر اسبق ایران در انگلیس گفت‌وگو کرده است. ساداتیان با اشاره به مناسبات دوجانبه ریشه‌دار و تاریخی میان تهران و مسقط در بزنگاه‌های حساس، بر این باور است که یقینا موضوع مذاکرات میان ایران و امریکا و احتمالا اعلام مواضع جدید تهران در باب ابتکارات اعلامی میانجی عمانی، در کنار دستورکار روابط دوجانبه ازجمله اهداف این سفر خواهد بود.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری کشورمان به دعوت مقام‌های رسمی عمان امروز در راس هیاتی عازم مسقط می‌شود، با توجه به پیچیدگی‌های حاکم بر رایزنی‌های غیرمستقیم میان ایران و امریکا و نقش‌آفرینی عمان در قامت میانجی میان دو کشور، این سفر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
روابط ایران و عمان، اگرچه ریشه‌هایی تاریخی دارند، اما آنچه در حافظه روابط دو کشور برجسته‌تر است، به دوران معاصر و به‌ویژه سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. در آن دوره، حکومت پهلوی به سلطان عمان برای مقابله با شورش ظفار کمک کرد. این حمایت تاریخی باعث شد عمانی‌ها از آن زمان تا به امروز نوعی قدردانی همیشگی نسبت به ایران داشته باشند و این سپاسگزاری را در رفتار سیاسی و دیپلماتیک خود نشان دهند. از طرفی طی این سال‌ها، روابط دو کشور ابعاد مختلفی داشته است؛ از تبادلات تجاری گرفته تا حمایت‌های سیاسی عمان از ایران، به‌ویژه در مقاطعی که شورای همکاری خلیج‌فارس به رهبری عربستان و دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در رقابت‌های منطقه‌ای علیه ایران، به ‌ویژه در دوران جنگ تحمیلی و حمایت از عراق زمان حاکمیت صدام، در برابر تهران قرار داشتند. در آن بازه زمانی، عمان برخلاف بسیاری از کشورهای عربی منطقه، موضع متعادلی اتخاذ کرد و می‌توان گفت تا حدود زیادی رویکردی همراه با ایران داشت.
نقش تاریخی عمان در میانجیگری میان ایران و امریکا همواره مورد توجه بوده است. این نقش در مقاطع مختلف و اکنون نیز که با دور جدید از میانجیگری این پادشاهی میان تهران و واشنگتن همزمان شده است را چگونه تحلیل می‌کنید؟
عمان همواره نقش مهمی در میانجیگری میان ایران و امریکا ایفا کرده است. برای نمونه، در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، مذاکراتی میان دکتر علی‌اکبر صالحی و طرف امریکایی در مسقط برگزار شد. این نقش میانجیگرانه، نشان‌دهنده اعتمادی است که هر دو طرف (ایران و امریکا) به عمان دارند. گاهی این روابط حتی جنبه‌های شخصی پیدا می‌کند؛ عمانی‌ها در مقاطع مختلفی مساعدت‌هایی داشته‌اند و ما نیز متقابلا پاسخ داده‌ایم. چنین روابطی می‌تواند در آینده نیز ادامه پیدا کند و نقشی مهم در تعاملات ایران با جهان ایفا کند، چه در مواجهه با کشورهای عربی، چه غرب و چه در مقابله با تحریم‌ها. از این رو رفت‌وآمدهای دیپلماتیک میان دو کشور همواره برقرار بوده است. وزرای خارجه عمان بارها به ایران سفر کرده‌اند و بالعکس، وزرای خارجه ایران و حتی روسای جمهور نیز سفرهایی به مسقط داشته‌اند. در حال حاضر نیز، این روند می‌تواند در راستای سیاست خارجی اعلامی از سوی دکتر پزشکیان که توسعه روابط خوب با همسایگان را مدنظر دارد، ادامه یابد. عمان، به نوعی همسایه آرام ماست؛ کشوری که نه تنها در گذشته، بلکه امروز نیز، در شرایط سخت اقتصادی و سیاسی، به ایران یاری رسانده است. اما ذکر این نکته اهمیت دارد که همزمانی سفرهای مقامات ایرانی به عمان با ازسرگیری مذاکرات میان ایران و امریکا نیز معنادار است. این مذاکرات، اگرچه در دوره‌هایی به شهر رم کشیده شد، اما همچنان در محل اقامت سفیر عمان در ایتالیا برگزار می‌شد. علت این امر نیز آن بود که اروپایی‌ها احساس نکنند از روند مذاکرات کنار گذاشته شده‌اند. به همین دلیل، عمانی‌ها ترتیبی دادند که نقش اروپا نیز در این مذاکرات حفظ شود. گرچه مذاکرات دور پنجم با اروپایی‌ها که در استانبول برگزار شد و ریاست آن را آقای مجید تخت‌روانچی برعهده داشت کمی پرتنش بود، اما هدف این بود که پیام مشخصی به اروپا داده شود و آن این است که ایران آنها را از روند رایزنی‌ها حذف نکرده است.
از آنجایی که آقای عراقچی، رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان بعد از راند پنج رایزنی‌ها اعلام کردند که مسقط بسته پیشنهادی حاوی گزینه‌هایی برای خروج از شرایط کنونی را در اختیار هیات‌های نمایندگی دو کشور قرار داده؛ آیا می‌توان گفت انجام این سفر در سایه چنین اظهارنظری نشان از تلاش‌های پنهان واشنگتن برای اقناع ایران دارد؟
توجه داشته باشید که سفر آقای دکتر پزشکیان به عمان از پیش برنامه‌ریزی شده بود و البته که نمی‌توان گفت که کاملا بی‌ارتباط با مساله دور پنجم مذاکرات است. اگر این سفر ناگهانی مطرح شده بود، می‌شد این گمانه را تقویت کرد، اما از طرفی طبیعی است که در خلال این سفر درباره مسائل مهمی مانند مذاکرات هم گفت‌وگو شود. روابط ما با عمان، علاوه بر دوجانبه، ماهیتی چندجانبه دارد و در چنین دیدارهایی موضوعات منطقه‌ای، ازجمله غزه و تحولات بین‌المللی، در دستور کار قرار می‌گیرد. بنابراین طبیعی است که درباره مذاکرات با امریکا و اروپایی‌ها نیز صحبت شود و رییس‌جمهور مواضع ایران را منتقل کند، اما نمی‌توان گفت که اصل سفر صرفا به دلیل مذاکرات بوده است.
به باور شما چقدر احتمال دارد در خلال سفر رییس‌جمهوری کشورمان به مسقط در باب محورهای مهم دور پنجم مذاکرات و بالاخص موضوع غنی‌سازی اورانیوم میان طرفین رایزنی‌هایی صورت گیرد؟
یکی از نکات برجسته مذاکرات دور پنجم، تاخیرهایی بود که در زمان‌بندی این دور از گفت‌وگوها یعنی بعد از انجام راند چهارم ایجاد شد و علت آن به رسانه‌ای شدن اظهارات متناقض استیو ویتکاف مبنی بر انجام غنی‌سازی صفر درصدی بود. امریکایی‌ها اعلام کردند ایران نباید حتی یک درصد هم غنی‌سازی داشته باشد. اما ایران با صراحت گفت که این مساله خط قرمز ماست و از آن کوتاه نخواهیم آمد و همین عامل باعث شکل‌گیری تنش‌های رسانه‌ای میان دو طرف شد که برگزاری دور پنجم را با تاخیر رو به‌رو کرد. البته در این زمینه اگر بخواهیم به پیشینه این اختلاف رجوع کنیم باید بگوییم بعد از خروج آقای ترامپ از برجام، ایران تا حدود یک سال به تعهدات برجامی خود پایبند ماند. غنی‌سازی فقط در سطح 3.67درصد انجام می‌شد، نسل سانتریفیوژها در سطح یک و دو محدود ماندند و بازرسان آژانس طبق برنامه بازدید می‌کردند. در این مدت، ایران به اروپایی‌ها نیز اعتراض کرد که چرا با وجود پایبندی ایران، آنها به تعهدات‌شان عمل نکردند. در پاسخ، اروپایی‌ها اینستکس را پیشنهاد دادند که البته نتوانست به عنوان جایگزین کارآمدی برای برجام عمل کند. بنابراین پس از خروج ترامپ از برجام، شرکت‌های اروپایی عقب‌نشینی کردند؛ چراکه نگران تحریم‌های امریکا بودند. ترس از فشارهای امریکا باعث شد که این شرکت‌ها ترجیح دهند با ایران همکاری نکنند.
به تاثیر منفی تحریم‌ها اشاره کردید، انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری متقابل محور سفر رییس‌جمهوری کشورمان است، با لحاظ کردن روابط استراتژیک و ژئواستراتژیک تهران با مسقط و همچنین لحاظ کردن گزاره‌های فوق ایران و عمان در شرایط کنونی و سایه تحریم‌های اعمالی امریکا چگونه قادرند تعاملات دوجانبه‌شان را افزایش داده و در منطقه نقش‌آفرین باشند؟
بله کاملا درست است. پیش‌تر اشاره کردم در دوران تشدید تحریم‌ها، یکی از مهم‌ترین کانال‌های تجاری ایران، عمان بوده است. این ارتباط به ‌ویژه در زمینه تبادل کالاهایی مانند فلزات گرانبها از‌جمله طلا، که از آفریقا و از طریق عمان به ایران راه پیدا می‌کند، اهمیت پیدا کرده است. همچنین محصولات کشاورزی از دیگر اقلامی است که در قالب روابط دوجانبه میان دو کشور مبادله می‌شود. فراموش نکنیم همواره در گفت‌وگوها و بحث‌های منطقه‌ای، نقش عمان در کاهش تنش‌ها و تسهیل گفت‌وگوها مثبت و قابل‌توجه بود. امروز نیز، در شرایط دشوار ناشی از تحریم‌های طولانی‌مدت، روابط دوجانبه ایران و عمان همچنان فعال و موثر است. در حوزه‌های مالی و تجاری، کمک‌ها و همکاری‌هایی از ‌سوی عمان صورت گرفته که در کاهش اثرات فشارهای ناشی از تحریم‌ها نقش داشته است. همچنین بخشی از مسائل مربوط به صادرات نفتی ایران از طریق عمان حل‌وفصل شده است. اگرچه جزییات این همکاری‌ها به دلایلی روشن قابل ذکر نیست، اما در مجموع می‌توان گفت عمان یکی از مسیرهای تنفس اقتصادی برای ایران در دوره فشارهای بین‌المللی بوده و خواهد بود.
باتوجه به نکاتی که شما متذکر شدید به نظر می‌رسد همین رویه در بازه زمانی کنونی در حال تکرار است؟ این‌بار فرآیند رایزنی‌ها میان تهران و واشنگتن در جریان است و اروپا خود را خارج از این میدان می‌بیند.
در این زمینه باید گفت اتفاقا از همان زمان خروج ترامپ از برجام زمینه‌های تشدید تنش و دلخوری‌ها میان ایران و سه کشور اروپایی تشدید شد. از طرفی ایران احساس کرد که اروپا هم‌پیمان قابل اعتمادی نیست. برخی در ایران تصور می‌کردند باید اروپا را تحت فشار قرار داد؛ بحث‌هایی مانند زمستان سخت اروپا توسط افرادی ناآگاه مطرح شد، اما این راهبرد نادرست بود. اروپا نیاز خود به انرژی را از طریق امریکا تامین کرد و به جای نرمش، فاصله بیشتری گرفت. همزمان با این تحولات ادعاهایی مطرح شد مبنی بر اینکه ایران به روسیه پهپاد و موشک داده تا علیه اوکراین استفاده شود، درحالی که اروپا در کنار اوکراین ایستاده بود. این مساله باعث شد اروپایی‌ها احساس کنند ایران وارد جنگ شده و تهدید کردند مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) را فعال خواهند کرد. اما با تغییر دولت در ایران و تعریف شدن چهره‌هایی چون آقای تخت‌روانچی و آقای غریب‌آبادی در تیم مذاکره‌کننده، چهار دور مذاکره با اروپا برگزار شد. اما وقتی عمانی‌ها پیشنهاد مذاکرات مستقیم با امریکا را مطرح کردند، مذاکرات با اروپا متوقف شد. البته ایران اعلام کرد که مذاکرات با اروپا را جداگانه ادامه می‌دهد. دو دور از این گفت‌وگوها به رم منتقل شد و مذاکرات مستقیم با اروپا در استانبول پی گرفته شد.
چرا ایران تلاش دارد با امریکا و اروپا همزمان رایزنی داشته باشد؟ به نظر می‌رسد شکل‌گیری چارچوبی مشابه برجام در دستور کار طرفین است.
بله، البته این‌گونه به نظر می‌رسد، چراکه ایران به اروپایی‌ها این پیام را مخابره کرده است که مذاکرات با شما ادامه دارد و با امریکا هم همزمان رایزنی‌ها در جریان است. به نظر می‌رسد هدف این است که چارچوبی شبیه به برجام شکل بگیرد که همه طرف‌ها ازجمله امریکا، اروپا، چین و روسیه در آن مشارکت داشته باشند. حتی وزیر خارجه اعلام کرده که نتایج هر دور مذاکره به اطلاع کشورهای گروه 1+5 می‌رسد.
به باور شما بسته پیشنهادی عمان حامل چه راهکارهایی است، آیا می‌توان امید داشت که مسقط در این بازه زمانی بستر را برای توافق نسبی هموار کند؟
توجه کنید که در دوره‌های سوم و چهارم مذاکرات، جزییات فنی از‌جمله غنی‌سازی 60 و 20درصدی مطرح شد. از‌سویی طرف امریکایی ادعاهایی را علیه کشورمان مطرح کرد از‌جمله اینکه ایران به بازرسان آژانس اجازه کامل نمی‌دهد و قانون اقدام راهبردی مجلس هم محدودیت‌هایی را براین نظارت‌ها یجاد کرده است. با این حال، ایران اعلام کرده که غنی‌سازی را در پاسخ به بدعهدی طرف مقابل افزایش داده و بارها گفته هدف آن نظامی نیست. حتی براساس فتوای رهبری، ساخت بمب اتمی در سیاست جمهوری اسلامی جایی ندارد.
از این رو به دلیل حساسیت موضوع غنی‌سازی 60درصدی، به نظر می‌رسد پیشنهاد عمانی‌ها این بود که کنسرسیومی از کشورهای عربی تشکیل شود که بر فعالیت‌های صلح‌آمیز ایران نظارت کند. اعضای این کنسرسیوم می‌توانند فرآیند را کنترل و گزارش‌دهی کنند تا اعتماد امریکا جلب شود. شواهد امر حاکی از آن است که وزیر خارجه عمان روی این مساله تاکید دارد و می‌گوید این بهترین راه برای اثبات غیرنظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران است، بدون اینکه ایران مجبور به توقف کامل غنی‌سازی شود که همواره خط قرمز تهران بوده است. اکنون نیز به نظر می‌رسد در دور بعدی مذاکرات، بحث درباره سازوکار عملیاتی کنسرسیوم، وضعیت اورانیوم‌های 60 و 20درصدی و نحوه لغو تحریم‌ها توسط امریکا در دستور کار قرار گیرد. همچنین، ایران تاکید دارد که اگر قرار است اقدامی صورت گیرد، باید گام ‌به‌ گام و همزمان باشد؛ یعنی اگر امریکا تحریم‌ها را لغو کند، ایران نیز برنامه غنی‌سازی را محدود خواهد کرد، اما بازگشت یک‌جانبه به تعهدات گذشته دیگر مورد قبول ایران نیست.
از طرفی دیگر گروهی مدعی‌اند که این سفر شاید نشان از تلاش عمان جهت بستر‌سازی برای رایزنی‌ها میان ایران و امریکا در سطوح عالی باشد، آیا این ادعا قابل اعتنا است و اگر درست باشد، تهران در چنین شرایطی چنین پیشنهادی را می‌پذیرد؟
این امکان وجود دارد که چنین اتفاقی بیفتد، اما نه در دور ششم مذاکرات. به نظر من، به عنوان یک تحلیلگر، به‌طور منطقی وقتی طرفین به توافقاتی برسند، ممکن است برنامه‌ای طراحی شود که در آن، دوطرف بتوانند همدیگر را ملاقات کنند. این دیدار ممکن است به شکل اتفاقی یا به بهانه یک مناسبت در یک اجلاس بین‌المللی برگزار شود که ایران نیز در آن حضور پیدا کند. در گذشته، در زمان آقای خاتمی چنین اجازه‌ای داده نشد و در دوران آقای روحانی هم فقط یک گفت‌وگوی تلفنی بین روسای جمهور انجام گرفت، اما این‌بار احتمال دارد که دیدار حضوری میان دو رییس‌جمهور رخ دهد.