بزرگنمايي:

پیام فارس - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
عبدالرضا فرجی‌راد: ظاهرا امریکا از فشار و تهدید فاصله گرفته است
علی بیگدلی: شاید پزشکیان حامل پیامی از تهران است
 حدیث روشنی| روزنامه اعتماد در راستای بررسی اهداف سفر پزشکیان به عمان که با روند رایزنی‌های غیرمستقیم تهران و واشنگتن همزمان شده است با عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک و علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. فرجی‌راد در گفت‌وگو با «اعتماد» ضمن اشاره به دوجانبه بودن ماهیت و هدف سفر پزشکیان در سفر به عمان بر این باور است که باتوجه به جریان رایزنی‌های ایران و امریکا، نمی‌توان این گزاره مهم را از دستور کار ملاقات سران تهران و مسقط کنار گذاشت و آن را نادیده گرفت. بیگدلی اما ضمن ابراز امیدواری نسبت به انتقال پیامی مثبت ازسوی تهران به عمان در میانه رایزنی‌هایش با واشنگتن، سفر پزشکیان را مهم ولی نتایج آن را در هاله‌ای از ابهام ارزیابی می‌کند. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
عبدالرضا فرجی‌راد: یکی از محور‌های اصلی رایزنی پزشکیان با مقام‌های ارشد عمان جزییات بسته پیشنهادی مسقط و رایزنی‌های ایران و امریکا است
عبدالرضا فرجی‌راد، استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب معنای همزمانی سفر رییس‌جمهور کشورمان به مسقط با مذاکرات میان تهران و واشنگتن گفت: در ابتدا باید بگویم این سفر از پیش برنامه‌ریزی شده است و این سفر ارتباط مستقیم یا معناداری با برنامه هسته‌ای یا مذاکرات ایران و امریکا ندارد. به باور فرجی‌راد به عبارت دیگر، این سفر به عنوان پاسخی به بن‌بست ایجاد شده در دور پنجم مذاکرات نیست و ماهیتی دوجانبه دارد. با این حال، واقعیت این است که قطعا در جریان بازدید پزشکیان از مسقط، بحث مفصلی درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا مطرح خواهد شد. این موضوع در یک مجموعه هماهنگ در داخل ایران پیگیری می‌شود که وزیر امور خارجه مسوول مستقیم مذاکرات است و طبیعتا رییس‌جمهور نیز در جریان امور قرار دارد. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» خاطرنشان کرد: ارتباطات ایران و عمان به‌ قدری نزدیک است که نمی‌توان گفت این سفر صرفا در راستای رایزنی در باب مذاکرات میان ایران و امریکا آن‌هم میان پادشاه عمان و رییس‌جمهور ایران انجام می‌شود. طبیعی است که در کنار مسائل متنوعی که مورد بحث قرار می‌گیرد، مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا نیز مطرح خواهد شد. به باور فرجی‌راد فراموش نکنیم در دور پنجم مذاکرات ابتکاراتی مطرح شده که به طرف ایرانی اطلاع داده شده و احتمالا روی آن کار شده است. به نظر می‌رسد طرف امریکایی نیز به این ابتکارات پیشنهادی علاقه‌مند است، خصوصا باتوجه به اظهارات اخیر آقای ترامپ در این زمینه که مدعی شد مذاکرات با تهران سازنده بوده و طی روزهای آینده اخبار خوبی در این زمینه منتشر خواهد شد. بنابراین، بی‌شک در این سفر، گفت‌وگوهای مرتبط با این موضوعات ادامه خواهد داشت و هیچ مانع خاصی در این مسیر وجود ندارد.
این استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب جزییات احتمالی ابتکارات میانجی عمانی در رابطه با حل پرونده هسته‌ای ایران تاکید کرد: البته که ما کوچک‌ترین اخبار و اطلاعی از جزییات دور پنجم مذاکرات و نیز ابتکاراتی که در این میان برای پیشبرد رایزنی‌ها مطرح شده دراختیار نداریم. اما برخی خبرگزاری‌های خارجی ادعاهایی مطرح کرده‌اند که ما از صحت و سقم آن اطلاعی نداریم. فرجی‌راد در ادامه با اشاره به عدم رسانه‌ای شدن این ابتکارات مذکور خاطرنشان کرد: از جمله این ادعاها، صحبت درباره تعلیق سه ساله برنامه غنی‌سازی ایران و برداشتن بخشی از تحریم‌ها توسط امریکا است که البته به نظر می‌رسد این گزاره تا حدی ممکن است به واقعیت نزدیک‌تر باشد. به باور فرجی‌راد بحث دوم، موضوع کنسرسیوم هسته‌ای است که از دور چهارم مذاکرات مطرح شده؛ موضوعی که شاید چندان به واقعیت نزدیک نباشد و صرفا در حد حدس و گمانه‌زنی باقی بماند. با این همه صحبت‌های اخیر آقای ترامپ در باب توافق احتمالی طی روزهای آینده نشان از آن دارد که ابتکار عمل عمانی‌ها احتمالا مورد توجه واشنگتن نیز قرار گرفته است. به گفته این استاد ژئوپلیتیک البته این به معنای پذیرش کامل این طرح نیست، بلکه کلیات آن ممکن است مورد توجه باشد و لازم باشد درباره جزییات گفت‌وگوهای بیشتری انجام شود. با این همه اما به نظر می‌رسد به تدریج از فضای فشار حداکثری، تهدید نظامی و گزینه‌های سخت‌گیرانه‌ای که پیش‌تر ازسوی واشنگتن ادعا می‌شد فاصله‌ گرفته‌ایم و وارد مسیر مذاکراتی جدی شده‌ایم. البته که در میانه این مسیر نیز ممکن است گاه به بن‌بست برسیم اما درنهایت همچنان اراده‌ای برای یافتن راه‌حل و رسیدن به نتایج وجود دارد. فرجی‌راد در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» مبنی بر گمانه‌زنی‌هایی ادعایی در باب ایجاد بستری برای دیدار مستقیم میان مقامات ایرانی و امریکایی در سطوح عالی تاکید کرد: به باور من این مساله نباید صحت داشته باشد، چراکه پیش‌تر نیز درخواست ملاقات از‌سوی دونالد ترامپ برای دیدار با آقای پزشکیان مطرح شده است. این درحالی است که طرف عمانی نیز آگاه است که در ایران فقط رییس‌جمهور تصمیم‌گیرنده نیست؛ بلکه مقامات عالیرتبه‌تر باید تصمیم‌گیری کنند و دستور دهند تا چنین اقدامی صورت گیرد. بنابراین، این موضوع مساله‌ای نیست که آقای پزشکیان بخواهد در قابش با پادشاه عمان لابی کند و به نتیجه‌ای برسد.
به باور فرجی‌راد اگر در ایران در راس قدرت تصمیمی اتخاذ شود، آنگاه ممکن است این مساله به بحث گذاشته شود. اما واقعیت این است که هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که فرض کنیم به توافق نزدیک شده‌ایم و قرار است روسای جمهور دو کشور در کنار یکدیگر قراردادی را امضا کنند. بنابراین، این ادعا نمی‌تواند با واقعیت‌های موجود مطابقت داشته باشد.
این استاد ژئوپلیتیک در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب شکل مناسبات چندین ساله میان تهران و مسقط و اهمیت این سفر در باب تعمیق این مراودات گفت: روابط ایران و عمان نه صرفا ژئواستراتژیک است و نه ژئوپلیتیک، بلکه مبتنی بر یک رابطه بسیار خوب و مثبت است که از پیش از انقلاب تاکنون ادامه داشته است. به باور فرجی‌راد ایران در میان تمامی همسایگان، بهترین روابط را ابتدا با عمان و سپس با ارمنستان دارد. این موضوع به دلیل ایجاد اعتمادسازی قابل‌توجه میان دو کشور است. این استاد ژئوپلیتیک در ادامه خاطرنشان کرد: هم‌اکنون همکاری‌های گسترده‌ای میان ایران و عمان در جریان است که رو به توسعه است؛ ازجمله همکاری‌های تجاری که به‌ طور پیوسته در حال گسترش هستند. علاوه بر این، مهاجرت ایرانی‌ها به عمان در ماه‌های اخیر افزایش یافته است، به ‌طوری که عمان برای مدتی ویزای ایرانیان را کاهش داده یا برداشته است که این موضوع باعث بهبود گردشگری میان دو کشور شده و از طرفی توجه تجار نیز بیشتر به سمت عمان معطوف شده است.
به گفته فرجی‌راد البته این رشد همچنان محدود باقی مانده است، زیرا مسیرهای ارتباطی مناسبی میان ایران و عمان وجود ندارد. برای مثال، مسیرهای ارتباطی از تهران، اصفهان و دیگر شهرها به چابهار هنوز کافی و توسعه‌یافته نیستند. برای توسعه تجارت و همکاری وسیع‌تر، نیاز است که شهری نزدیک به تنگه هرمز، محل تلاقی ایران و عمان، توسعه یابد تا دسترسی آسان‌تر و همکاری‌های اقتصادی تسهیل شود.
فرجی‌راد در ادامه تاکید کرد: اما متاسفانه، شرایط موجود به گونه‌ای است که نه راه‌های زمینی امن و مناسبی وجود دارد، نه خطوط ریلی سریع و نه فرودگاه‌های مجهز و بنادر پیشرفته، چراکه هندی‌ها تا حدودی در چابهار سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا محصولات خود را به افغانستان ارسال کنند، اما همکاری‌ها به اندازه کافی جدی نبوده است. به باور این استاد ژئوپلیتیک ما نیز در این مسیر کوتاهی کرده‌ایم و اقدامات لازم برای تقویت زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی انجام نشده است. در این میان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها باید استقرار فعالان اقتصادی در چابهار باشد تا با برنامه‌ریزی شهری مناسب، این منطقه علاوه بر توسعه صنعتی، به قطب گردشگری نیز تبدیل شود. مسیر دریایی بین چابهار و عمان باید تقویت شود تا رفت‌وآمد کالا و مسافر آسان‌تر و مستمر گردد و به تدریج سهم تجارت با امارات و دوبی به عمان منتقل شود. فرجی‌راد در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» افزود: متاسفانه توقف پروژه‌های توسعه چابهار نه ناشی از تحریم‌های بین‌المللی بلکه به دلیل کم‌کاری داخلی است. در طول چهل سال اخیر که ایران تحت فشار تحریم‌ها قرار داشته، به ویژه به خاطر اهمیت استراتژیک افغانستان و حضور نیروهای ناتو و امریکا، چابهار تحریم نشده تا هندی‌ها بتوانند در آن سرمایه‌گذاری کنند. اما این سرمایه‌گذاری جدی رخ نداد و بخش خصوصی ایران نیز به ‌طور موثری وارد کار نشد. به گفته فرجی‌راد اکنون نیز امکانات شهری چابهار به‌ شدت محدود است؛ جمعیتی حدود 70 هزار نفر که بیشترشان از روستاهای اطراف مهاجرت کرده‌اند، در این شهر زندگی می‌کنند اما زیرساخت‌هایی مانند هتل‌های مناسب، دستگاه‌های آب شیرین‌کن، امکانات اقامتی، خدمات گردشگری و دفاتر تجاری کافی در آنجا وجود ندارد. حتی کشتیرانی تفریحی و امکانات حمل‌ونقل دریایی نیز در این منطقه توسعه نیافته است.
علی بیگدلی: راند پنجم مذاکرات ایران و امریکا، دیپلماسی میان دو کشور را وارد فاز تازه‌ای کرد، اما مسیر کماکان پیچیده است
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوال «اعتماد» در باب چرایی سفر رییس‌جمهور کشورمان به مسقط در میانه رایزنی‌هایی میان تهران و واشنگتن با میانجیگری عمان خاطرنشان کرد: اول بگوییم که دور پنجم مذاکرات یک مرحله تعیین‌کننده بود که گفت‌وگوها میان ایران و امریکا را وارد فاز جدیدی کرد. در این مرحله از گفت‌وگوها تمرکز بر سر یک اصل اساسی به وضوح نمایان بود و آن اینکه آیا ایران حق غنی‌سازی دارد یا خیر، از این‌رو به باور من این دور با مذاکرات قبلی تفاوت اساسی داشت و تعیین‌کننده مسیر کلی گفت‌وگوها بود. به گفته بیگدلی به دلیل وجود اختلاف‌نظر جدی بر سر موضوع غنی‌سازی اورانیوم میان دو‌طرف بود که آقای عراقچی اشاره کردند ابتکاراتی ازسوی وزیر امور خارجه عمان برای پیشبرد مذاکرات مطرح شده است. این کارشناس مسائل بین‌الملل اما در ادامه گفت‌وگویش با «اعتماد» ضمن اشاره به موارد احتمالی و ادعایی موجود در این طرح‌های پیشنهادی تاکید کرد: اما به‌نظر نمی‌رسد که موضوع به همین سادگی قابل حل باشد، چراکه طرفین بدون آنکه اختلاف‌ها را کم‌رنگ کنند از میز مذاکرات بلند شده و رایزنی‌ها به پایتخت‌ها منتقل شد تا مقامات عالیرتبه درباره ادامه مسیر تصمیم‌گیری کنند. بیگدلی در ادامه خاطرنشان کرد: به‌ باور من، این مذاکرات باید ادامه پیدا کند، چون نه برای ما و نه برای امریکا، گزینه جایگزین واقعی وجود ندارد. برخی معتقدند ایران باید غنی‌سازی را متوقف کند تا امریکا تحریم‌ها را لغو کند، اما مساله این است که بعد از آن چه خواهد شد؟ به اعتقاد من موضوع همچنان حل‌نشده باقی می‌ماند و امریکایی‌ها لغو همه تحریم‌ها را نمی‌پذیرند. این مساله را پیش‌تر یعنی در سال‌های قبل از 2015 تجربه کردیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: به نظر می‌رسد واشنگتن به‌دنبال آن است که موضوع پرونده هسته‌ای ایران را برای همیشه به شیوه خود حل کند هرچند در این میان فشارهای لابی اسراییل و تندروهای نومحافظه‌کار در دولت ترامپ قابل انکار نیست. هدف از این اعمال فشارها این است که ایران را وادار به توقف غنی‌سازی کنند، اما واقعیت این است که ما نیز نمی‌توانیم زیر بار پذیرش چنین مساله‌ای برویم. باتوجه به حجم سرمایه‌گذاری و تعهداتی که به مردم داده‌ایم، پذیرش چنین خواستی امکان‌پذیر نیست. موضوع مورداختلاف پیچیده و بسیار سخت است و به همین دلیل به نظر می‌رسد مذاکرات بر سر این محور در وضعیتی نیمه‌ بن‌بست قرار گرفته است. به باور بیگدلی از‌سوی دیگر، آنچه شاهد هستیم امریکا نیز رویکرد مشخصی برای ادامه مذاکره ندارد. فراموش نکنیم برخلاف ادعاهایی که رسانه‌های امریکایی مطرح می‌کنند، امکان درگیری نظامی هم عملا وجود ندارد. منطقه خاورمیانه یکی از ثروتمندترین و حساس‌ترین مناطق دنیاست. سفر چند روزه آقای ترامپ به این منطقه که منجر به امضای قراردادهایی به ارزش چهار هزار میلیارد دلار با کشورهای عربی شد این موضوع را به اثبات رساند. حال نیز وقوع جنگ در چنین شرایطی همه منافع تجاری امریکا و پادشاهی‌ها را برای دو طرف بر باد خواهد داد.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه با اشاره به موضع‌گیری مقامات ایرانی نسبت به موضع‌گیری‌های متناقض واشنگتن که بارها به صراحت اعلام کرده‌اند، تاکید کرد: در صورتی که امریکا چنین قماری کند، به خوبی می‌داند که رویارویی‌اش نتیجه‌ای جز آشوب و بی‌ثباتی در پی نخواهد داشت. از طرف دیگر، ما در درون کشور با مشکلات اقتصادی جدی مواجه هستیم و وارد فضای جنگ‌طلبانه نخواهیم شد. در نتیجه، راهی جز ادامه مذاکرات برای دو طرف باقی نمانده است. بیگدلی در پاسخ به دیگر سوال «اعتماد» در باب ادعاهای منتشر شده مبنی بر پیشنهاد تشکیل کنسرسیومی متشکل از کشورهای عضو منطقه تاکید کرد: این مساله پیش‌تر نیز چند بار مطرح شده بود، حتی در دوره آقای روحانی نیز این موضوع مورد بحث قرار گرفت، اما اکنون باتوجه به اختلافات عمیق و گسترده‌ای که میان ایران و برخی کشورهای منطقه، به ویژه عربستان و امارات، وجود دارد، وضعیت پیچیده‌تر نیز شده است. اگرچه رفت و آمدهایی میان طرفین صورت می‌گیرد، اما هنوز دوطرف به نقطه مطلوبی برای برقراری روابط و تشکیل کنسرسیوم نرسیده‌اند. به گفته بیگدلی اگر ایران بخواهد چنین کنسرسیومی با مشارکت عربستان و امارات تشکیل دهد، لازم است نگاه، انتظارات و رویکرد خود را نسبت به منطقه، به‌خصوص نسبت به این دو کشور، تغییر دهد. اختلافات فعلی بسیار عمیق و گسترده است و به این سادگی نمی‌توان کنسرسیومی را شکل داد.
ازسوی دیگر، ممکن است این پیشنهاد که آقای عراقچی آن را مطرح کرده و گفته شده از سوی عمانی‌ها نیز مطرح شده، تحقق نیابد. ایران به احتمال زیاد زیر بار چنین کنسرسیومی نخواهد رفت و با این شرایط ورود عربستان و امارات به چنین پروژه‌ای در هاله‌ای از ابهام خواهد ماند. این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه به «اعتماد» گفت: البته تلاش‌هایی برای نشان دادن صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران و راستی‌آزمایی‌ها توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شده و می‌شود، اما باتوجه به وضعیت کنونی و تنش‌های منطقه‌ای، تحقق کنسرسیوم همچنان دور از انتظار به نظر می‌رسد.
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به سوال پایانی «اعتماد» در باب اهمیت همزمانی سفر آقای پزشکیان با مذاکرات ایران و امریکا تحت عنوان «گفت‌وگوهای مسقط» گفت: در طول مدت ادامه مذاکرات و حتی پیش‌تر نیز ایران دیپلماسی پنهانی با امریکا را دنبال کرده است. روز گذشته نیز شخص آقای ترامپ اعلام کرد که مذاکرات روند خوبی طی می‌کند و پیام‌های مثبتی دریافت کرده است. بنابراین، این مذاکرات تازه شکل نگرفته و از طریق کانال‌های محرمانه و دیپلماتیک جریان داشت که یکی از این کانال‌ها عمان است. به باور بیگدلی بدون شک، مهم‌ترین محور سفر آقای رییس‌جمهور پزشکیان به عمان، مذاکرات جاری است که دیگر علنی شده است. امیدوارم که رییس‌جمهور کشورمان طی این سفر پیامی مبنی بر اعلام مواضع کشورمان را به میانجی عمانی منتقل کند. با این همه تحلیل دقیق پیام‌های این سفر دشوار است، اما قطعا اهمیت بالایی دارد و باید منتظر ماند و دید در آینده چه تحولات و نتایجی به دنبال خواهد داشت.
بازار