پیام فارس - شیراز- مسئله معتادان متجاهر در شیراز، بیش از آنکه یک منظر شهری ناخوشایند باشد، یک زنگ خطر درباره گسست‌های اجتماعی و عدم کفایت زیرساخت‌های حمایتی توسط ارکان مدیریتی کلان‌شهر شیراز است.
خبرگزاری مهر ، گروه استان‌ها - مرضیه جوانمردی: شهر راز و بهار نارنج، آوازه جهانی خود را مدیون معماری فاخر و روح هنرپرور خود است؛ اما امروز، در سایه‌سار باغ‌های باستانی، چهره‌ای دیگر از رنج و بی‌سرپناهی، این زیبایی را مخدوش کرده است.
معتادین متجاهر، نه تنها معضلی اجتماعی، بلکه زخم‌هایی عمیق بر پیکر اقتصاد گردشگری شیراز زده‌اند. زخم‌هایی که التیام آن‌ها نیازمند تدبیری فراتر از جمع‌آوری صرف است.
پرسش کلیدی اینجاست؛ چگونه می‌توانیم دروازه‌ای به سوی زندگی دوباره، اشتغال و امید را برای این انسان‌های به حاشیه رانده شده بگشاییم تا شهر هم زیبایی خود را باز یابد و هم کرامت انسانی حفظ شود؟
مسئله معتادین متجاهر در کلان‌شهرهای ایران و به طور خاص در شهر توریستی و مذهبی شیراز، نیازمند نگاهی چندوجهی و عمیق است. این پدیده یک معضل صرفاً انتظامی نیست، بلکه محصول شکست شبکه‌های حمایتی اجتماعی، اقتصادی و روانی است که نتیجه آن چهره‌ای ناخوشایند از شهر در برابر دیدگان گردشگران داخلی و خارجی است.
مخدوش شدن تصویر آرام شیراز با حضور معتادان متجاهر
شیراز به عنوان قطب جذب توریست، اعتبار خود را بر پایه آرامش، اصالت فرهنگی و زیبایی بصری بنا نهاده است. حضور معتادین متجاهر در اماکن عمومی، پارک‌ها و نزدیکی به جاذبه‌های تاریخی، این تصویر آرام را مخدوش کرده و احساس ناامنی را به گردشگران القا می‌کند. این وضعیت مستقیماً بر کاهش تعداد بازدیدکنندگان، کوتاه‌تر شدن اقامت آن‌ها و در نهایت تضعیف چرخه اقتصادی وابسته به این صنعت تأثیر می‌گذارد و حتی کسب‌وکارهای محلی را متحمل ضرر می‌کند.
تجربه نشان داده است که سیاست‌های صرفاً قهری و جمع‌آوری این افراد، تنها راه‌حلی موقت و سیال است. فرد پس از آزادی به دلیل فقدان مهارت، پشتیبانی خانوادگی و محیطی امن مجدداً به چرخه اعتیاد و بی‌پناهی باز می‌گردد. این چرخه معیوب، هزینه‌های اجتماعی و مالی سنگینی بر دوش جامعه تحمیل می‌کند.
نقطه عطف موفقیت در این مسیر، فراهم‌سازی شرایط ساختاری برای دوران بعد از اعتیاد است.
پس از پاک‌سازی اولیه، فرد باید وارد محیطی شود که هم حمایت روانی مستمر را فراهم کند و هم آموزش مهارت‌های شغلی متناسب با نیاز بازار کار شیراز مانند صنایع دستی، هتلداری، خدمات شهری و … را ارائه دهد.
بخش خصوصی و نهادهای عمومی باید متعهد به ایجاد شغل برای این گروه شوند. شرکت‌هایی که این افراد را به کار گیرند، می‌توانند از حمایت‌های مالیاتی یا تسهیلاتی بهره‌مند شوند. این امر نه تنها استقلال مالی فرد را تأمین می‌کند، بلکه حس تعلق و مسئولیت‌پذیری او را احیا می‌سازد، همچنین نمایش بازگشت موفق افراد به چرخه سالم جامعه، قوی‌ترین محرک برای دیگرانی است که هنوز درگیر اعتیاد هستند و احساس می‌کنند راه خروجی وجود ندارد.
مقابله با اعتیاد در شیراز، در واقع آزمونی برای سنجش عمق همدلی و کارآمدی نظام حمایتی یک کلان‌شهر فرهنگی است. کلید حل این معضل، تبدیل کردن فرد رها شده به شهروند مولد از طریق سرمایه‌گذاری بر روی کرامت انسانی و فرصت‌های دوباره است.
افزایش 31 درصدی کشفیات شیشه در فارس
سرهنگ شهرام سلامی، رئیس اداره اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر فارس در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون، تقریباً 11 و نیم تن انواع مواد مخدر در سطح استان کشف شده که بخش عمده آن مربوط به شهرستان‌های ورودی شامل داراب، نی‌ریز و لارستان و همچنین شیراز بوده است.
وی همچنین از جمع‌آوری 6100 نفر معتاد متجاهر از ابتدای سال 1404 خبر داد که این رقم نسبت به مدت مشابه سال گذشته 10 درصد افزایش را نشان می‌دهد.
رئیس اداره اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر فارس افزود: در حوزه خرده‌فروشی مواد مخدر، طرح «آرامش در شهر» که حدود یک سال و نیم است اجرا می‌شود، منجر به جمع‌آوری مجموعاً 5360 نفر خرده‌فروش شده که این آمار در مقایسه با سال گذشته 58 درصد رشد داشته است؛ از این تعداد، 4256 نفر مرد و 100 نفر زن بوده‌اند که به ترتیب 28 درصد و 45 درصد افزایش را در حوزه مردان و زنان خرده‌فروش ثبت کرده‌اند. در زمینه قاچاقچیان عمده مواد مخدر، 281 نفر در سطح استان دستگیر و تحویل مراجع قضائی شدند که حاکی از افزایش 25 درصدی نسبت به سال گذشته است.
سرهنگ سلامی گفت: نکته نگران‌کننده در کشفیات، رشد مواد مخدر صنعتی است که بیشترین افزایش را دارد و مهم‌ترین آن شیشه محسوب می‌شود؛ به طوری که امسال بیش از 500 کیلوگرم شیشه در فارس کشف شده که رشد 31 درصدی نسبت به سال گذشته داشته و این روند نشان‌دهنده گرایش به سمت مصرف مواد صنعتی است که نه تنها در فارس بلکه در کل کشور مشاهده می‌شود و دلایل آن به عوامل اجتماعی، اقتصادی و تغییر تفکر افرادی که به سمت این مواد گرایش پیدا می‌کنند، باز می‌گردد. در حوزه مواد مخدر دیگر نیز افزایش کشفیات نسبت به سال‌های گذشته 8 درصد بوده است.
وی ادامه داد: بیش از 130 کیلوگرم هروئین در سال 1404 کشف شده است. در خصوص کشف تریاک و حشیش، آمار منفی را نشان می‌دهد و کشفیات کاهش یافته است؛ به طوری که در هفت ماه گذشته حدود 6 تن و 850 کیلوگرم تریاک کشف شده که نسبت به سال‌های گذشته حدود 10 درصد کاهش داشته که این امر نیز ناشی از گرایش به سمت مواد مخدر صنعتی است.
مجازات‌های فعلی در برابر جرایم مواد مخدر بازدارنده نیست
رئیس اداره اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر فارس یکی از مشکلات اساسی در مبارزه با خرده‌فروشی مواد مخدر را قوانین موجود دانست و گفت: مجازات‌های فعلی در برابر این جرایم بازدارندگی کافی ندارند؛ مکاتبات زیادی در سطح استانی و ملی برای اصلاح قوانین انجام شده، اما همچنان قانون قدیمی پابرجا است که این موضوع چرخه مبارزه، به‌ویژه در خصوص خرده‌فروشی‌ها، را کند کرده و هزینه‌های زیادی بر پلیس و سازمان‌های مرتبط تحمیل می‌کند.
وی ادامه داد: در رابطه با معتادان متجاهر، تخمین زده می‌شود که حدود 3 تا 4 هزار نفر در سطح فارس حضور دارند که بیش از 90 درصد آن‌ها در شهر شیراز متمرکز هستند و در برخی نقاط شهر، شرایط زیستن این افراد با نزدیکی به مراکز خرید و بازیافت زباله فراهم شده است.
سرهنگ سلامی گفت: تأمین هزینه‌های نگهداری و ظرفیت اماکن نگهداری یکی از چالش‌های پیش‌رو است؛ با وجود افزایش ظرفیت در دو سال گذشته، تنها حدود 1200 تا 1300 تخت برای نگهداری معتادین متجاهر وجود دارد.
رئیس اداره اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر فارس با تصریح اینکه جمع‌آوری همه معتادین متجاهر از سطح شهر برای پلیس تنها دو یا سه روز به طول می‌انجامد، ادامه داد: مشکل اصلی نبود محل نگهداری و هزینه‌های نگهداری است که در واقع وظیفه تأمین فضا و هزینه‌ها بر عهده اداره پلیس نبوده و مرتبط با دستگاه‌های دیگر است و متأسفانه این مهم به صورت ناقص انجام می‌شود. در نتیجه، با وجود اجرای طرح‌های آرامش در شهر، تعداد قابل توجهی از این افراد نهایتاً به دلیل پر بودن ظرفیت مراکز نگهداری ماده 16، مجدداً رهاسازی می‌شوند.
سرهنگ سلامی بر اهمیت حمایت‌های پس از درمان برای تکمیل چرخه ترک اعتیاد نیز تأکید کرد و افزود: این حمایت‌ها شامل ابعاد اجتماعی، خانوادگی و شغلی است، چرا که در شرایط اقتصادی کنونی که افراد سالم نیز با بیکاری مواجه‌اند، فردی که سال‌ها معتاد بوده و اکنون درمان شده، اعتبار خود را نزد خانواده و جامعه از دست داده و کاریابی برای او دشوار است؛ عدم حمایت‌های کافی باعث می‌شود چرخه اعتیاد تکرار شده و آسیب‌های روحی مضاعفی ایجاد شود.
کمپ‌های کنونی بازدارندگی کافی ندارند
مسعود زارعی، رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز در گفتگو با خبرنگار مهر از آغاز یک رویکرد استراتژیک و زیرساختی جدید توسط شورای ششم برای شکستن چرخه تکراری بازگشت معتادان متجاهر به خیابان‌ها خبر داد و تأکید کرد که این راهبرد بر اجرای دقیق ماده 42 قانون مبارزه با مواد مخدر متمرکز است.
وی ضمن اذعان به جهانی بودن معضل اعتیاد، ادامه داد: معضل معتادین متجاهر از ابتدای فعالیت شورای ششم، در صدر دغدغه‌های اجتماعی قرار داشته است. متأسفانه تنها حدود 7 درصد از افرادی که برای ترک به مراکز بازپروری مراجعه می‌کنند، به بهبودی پایدار دست می‌یابند؛ این آمار نشان‌دهنده ناکارآمدی روش‌های فعلی بازتوانی است.
زارعی با تأکید بر مسئولیت‌پذیری جامعه در قبال این افراد، سازوکار فعلی مبتنی بر ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر که نگهداری سه‌ماهه برای ترک و حرفه‌آموزی را پیش‌بینی می‌کند، را فاقد نتیجه مؤثر ارزیابی کرد.
وی هزینه بالای نگهداری جاری را یادآور شد و اشاره کرد که شهرداری شیراز در سال 1402 بیش از 18 میلیارد تومان صرف این روند کرده است و سپس افزود: در راستای اصلاح ریشه‌ای، شورای شهر در سال 1403 مصوب کرد که 3 سوله هزارمتری با اعتبار 122 میلیارد تومان ساخته شود.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز ادامه داد: به جای تزریق کمک‌هزینه‌های مصرفی، تصمیم گرفتیم مستقیماً وارد حوزه زیرساخت شویم تا یک ظرفیت پایدار ایجاد کنیم. در حال حاضر، پیمانکاران کارگاه‌های خود را تجهیز کرده و عملیات پی‌سازی به اتمام رسیده و ساخت این سوله‌ها در حال پیشرفت است.
زارعی در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر کوتاهی شهرداری یا شورا در جمع‌آوری معتادان، این اظهارات را نادیده گرفتن واقعیت دانست و تأکید کرد: مدیریت شهری با نگاهی راهبردی وارد مرحله‌ای شده که نتایج آن ماندگار خواهد بود.
جمع‌آوری معتادان بدون توانمندسازی اجتماعی بازتولید آسیب است
وی با اشاره به بررسی‌های میدانی، جمع‌آوری صرف بدون توانمندسازی را بازتولید آسیب توصیف کرد و گفت: مشاهده شده برخی از معتادان تا 16 بار به مراکز ترک مراجعه و بازگشته‌اند؛ حتی این مراکز برای برخی به محلی برای تنوع تبدیل شده است، به طوری که دوره سه‌ماهه ترک صرفاً حکم بازگشت به تنظیمات کارخانه را دارد. به همین دلیل در جلسات ستاد مبارزه با مواد مخدر استان به طور مکرر پیشنهاد فعال‌سازی ماده 42 قانون مبارزه با مواد مخدر را مطرح کردیم. این ماده بر انتقال معتادانی که سابقه مکرر شکست درمان دارند، به مراکز حرفه‌آموزی و بازتوانی اجتماعی ویژه ماده 42 تأکید دارد. در این مراکز، افراد تحت نظارت سازمان‌های بهزیستی، اداره کار و فنی‌وحرفه‌ای ضمن کسب مهارت، به کار مشغول شده و به بازسازی واقعی دست می‌یابند. در این مدل، فرد نه فقط درمان‌شده، بلکه به چرخه کار و زندگی منظم بازمی‌گردد و توانایی حفظ سلامتی خود را کسب می‌کند.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز بیان کرد: مراکز ماده 42 برخلاف کمپ‌های سنتی با هدف اصلاح، اشتغال و بازگشت به زندگی طراحی شده‌اند و قاضی می‌تواند افراد را تا زمان اطمینان از بهبودی کامل در آنجا نگه دارد.
زارعی هدف شورای ششم را احیای حلقه مفقوده درمان تا توانمندسازی از طریق یک نگاه جامع‌نگر دانست و تصریح کرد: هدف ما صرفاً جمع‌آوری نیست، بلکه بازگرداندن انسان‌ها به چرخه سالم زندگی است. شیراز می‌خواهد در مواجهه با معضلات اجتماعی، الگویی عقلانی، انسانی و پایدار برای کشور باشد.
وی در ادامه اظهار کرد: بر اساس قانون، 50 درصد هزینه‌ها باید توسط دبیرخانه ستاد مرکزی و 50 درصد مابقی توسط استانداری و سایر نهادها تأمین شود که شهرداری نیز یکی از این نهادها محسوب می‌شود. از آنجا که مصوبه قانونی روشنی برای کمک مستقیم شهرداری وجود نداشت، شورای شهر شیراز در سال‌های 1401 و 1402 بودجه‌ای را برای بهزیستی و پیمانکاران اجرای ماده 16 تصویب کرد.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز ادامه داد: با افزایش دفعات مراجعه معتادان متجاهر به مراکز ماده 16 در سال 1403، به این جمع‌بندی رسیدیم که این افراد باید برای سه‌ماه تحت حکم قضائی در مجموعه‌هایی شبیه اردوگاه کار اجباری نگهداری شوند و نهادهایی مانند بهزیستی و فنی و حرفه‌ای وظیفه حرفه‌آموزی و بازگشت آن‌ها به زندگی را بر عهده بگیرند؛ دوره‌ای که هم شامل ترک و هم آموزش مهارت باشد.
زارعی در مورد تفاوت ماده 42 و 16 توضیح داد: ماده 16 برای مرتبه اول یا دوم جمع‌آوری شده‌هاست، اما اکثر معتادان متجاهر این مرحله را بارها پشت سر گذاشته‌اند و بی‌تأثیر بوده است. از این رو، مرکز ماده 42 برای این افراد ضروری است و این ماده جایگزین ماده 16 نیست.
رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر شیراز تأکید کرد که مسیر بازپروری باید به صورت مستمر و با بودجه سالانه ادامه یابد.
ساخت 3 سوله هزار متری جدید در شیراز برای ساماندهی معتادان متجاهر
علی پولادیان، رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی شهرداری شیراز نیز در گفتگو با خبرنگار مهر در تشریح اقدامات شهرداری برای جمع‌آوری معتادان متجاهر، گفت: بر اساس داده‌های سامانه 137 شهرداری، هرگاه ظرفیت خالی در کمپ ماده 16 سلامی فراهم شود، معتادان متجاهر جمع‌آوری و در این مکان اسکان داده می‌شوند.
وی ادامه داد: کمبود ظرفیت و مکان از سوی سازمان بهزیستی مانع از جمع‌آوری کامل معتادان از سطح شهر می‌شود. به محض اعلام ظرفیت‌های خالی، اقدامات لازم برای جابجایی آغاز خواهد شد.
رئیس اداره پیشگیری و ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی شهرداری شیراز با اشاره به توسعه زیرساخت‌ها، تأکید کرد: شهرداری شیراز در زمینی به مساحت دو هکتار در مجاورت کمپ ماده 16 فعلی، در حال احداث سه سوله هزار متری است. عملیات خاکبرداری انجام شده، پیمانکار مشخص شده و پروژه با قدرت در حال پیشروی است تا با بودجه 124 میلیارد تومانی، این سه سوله راه‌اندازی شوند. با تکمیل این پروژه‌ها، مشکل کمبود ظرفیت برای مدت‌ها مرتفع شده و جمع‌آوری متجاهرین با سرعت بیشتری انجام خواهد شد.
پولادیان از برنامه‌های حمایتی پس از اسکان خبر داد و گفت: طی رایزنی‌های انجام شده با اداره کار و رفاه اجتماعی، افرادی که دارای مهارت شغلی هستند به اداره کار معرفی خواهند شد تا در شهرک‌های صنعتی و کارگاه‌هایی که نیازمند نیرو هستند، به کار گرفته شوند. افرادی نیز که فاقد مهارت هستند، به اداره فنی و حرفه‌ای معرفی می‌شوند تا با گذراندن دوره‌ها و اخذ مدرک، شانس بیشتری برای یافتن شغل داشته باشند.