بزرگنمايي:

پیام فارس - «من پارسی‌ام و از پارس، مصر را فتح و امر کردم این کانال را بکنند و از «پی رو» (رود نیل) که در مصر جاری است تا دریایی که از پارس می‌آید (خلیج فارس) این کانال حفر شد؛ چنان‌که فرمان داده بودم و کشتی‌ها به‌وسیله این راه آبی از مصر به‌سوی سرزمین پارس روان شدند، چنانکه اراده من بود.» همان زمان که داریوش‌شاه هخامنشی دستور ساخت آبراه سوئز را صادر کرد، این متن بر تن سنگ نقش بست تا قدمت نام «دریای پارس» تا امروز بماند و روشن باشد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
حالا اما این تاریخ چند دهه‌ای که است که در حال تحریف است.
«ترامپ قصد دارد نامی 500ساله را برای خوشایند کشورهای عربی تغییر دهد.» این حدس و گمانی است که دیلی‌میل دیروز در گزارشی به‌نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس منتشر کرد. هر چند در ادامه این خبر این ادعا مطرح شده که: «ترامپ قصد دارد از این پس دولت ایالات متحده را موظف کند که به‌جای نام تاریخی «خلیج‌فارس»، از عبارت «خلیج عربی» استفاده کند.» نویسنده در بخشی از گزارش نوشته: «نام «خلیج‌فارس» از قرن شانزدهم میلادی تاکنون رواج داشته، برخی کشورهای عرب منطقه در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند این نام را به «خلیج عربی» تغییر دهند تا نوعی برتری سیاسی و تاریخی بر ایران نشان دهند.» اما گویا اطلاع ندارد که در اسناد تاریخی نام خلیج‌فارس نامی 500ساله نیست، بلکه قدمتی چند هزار ساله دارد و در اسناد کهن‌تر از خلیج‌فارس با عنوان «دریای فارس»، «بحر فارس»، «بحر عجم» و یا «خلیج عجم» نام برده شده است. به‌نقل از حافظه جهانی یونسکو یکی از قدیمی‌ترین اسنادی که بر نام خلیج‌فارس صحه می‌گذارد، متعلق به 1215 سال قبل است. «مسالک و ممالک» که در سال 2014 در فهرست منطقه‌ای حافظه جهانی و در سال 2015 در فهرست جهانی حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید، یکی از همین اسناد است. جالب اینجاست که ثبت این کتاب تاریخی در دوازدهمین اجلاس شورای مشورتی بین‌المللی برنامه حافظه جهانی که در شهر ابوظبی امارات برگزار شد، صورت گرفت. همان کشوری که بارها خیال خام عرب نامیدن این دریای کهن را در سر پرورده بود.
بیشتر بخوانید: پاسخ محکم اسناد تاریخی به تلاش برای تغییر نام خلیج‌فارس/ آیا ترامپ می‌تواند نام خلیج فارس را عوض کند؟
کتاب را جغرافیدان نامدار ایرانی، «ابواسحاق ابراهیم ابن محمد اصطخری»، نخستین‌بار در قرن چهار هجری قمری و به زبان عربی تألیف و در سال 340 هجری قمری بار دیگر این اثر را بازنویسی کرد. دو ترجمه کهن به زبان فارسی از این اثر تا به امروز باقی مانده است، نخستین ترجمه منسوب به «محمد بن اسعد بن عبدالله تستری»، نویسنده سده‌های هفتم و هشتم هجری قمری، است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه بادلیان دانشگاه آکسفورد نگهداری می‌شود. این ترجمه توسط زنده‌یاد «ایرج افشار» در سال 1373 به فارسی امروزی بازگردانی شد. 
ترجمه دیگر از مترجمی ناشناس است و تاریخ آن قرن هشتم هجری قمری تخمین زده می‌شود. قدیمی‌ترین نسخه تاریخ‌دار از کتاب «مسالک و ممالک»، نسخه‌ای خطی مربوط به سال 726 هجری قمری به خط «ابن ساوجی» است که هم‌اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. این توجه به ترجمه و بازنویسی یک اثر در طول تاریخ نشان از اهمیت آن دارد. مسالک و ممالک شامل اطلاعاتی دقیق از قلمروی اسلامی از جمله شمال آفریقا، فلات ایران و آسیای میانه است. در این کتاب 22 نقشه رنگی از جغرافیای ایران و جهان درج شده که سه نقشه بسیار کهن با درج نام خلیج‌فارس در میان آنها قرار دارد.
خلیج‌فارس در اسناد اروپایی‌ها مسالک و ممالک تنها سند تاریخی نیست که نام کهن خلیج‌فارس را ثبت کرده است. در نقشه‌هایی که اروپایی‌ها از این منطقه تهیه کرده‌اند نیز همین نام درج شده است. نقشه «ژاک نیکولا بِلِن» در سال 1764 یکی دیگر از این اسناد است. در این نقشه، نام «Golfe Persique» (خلیج‌فارس) به‌وضوح ذکر شده است. بِلِن به‌عنوان یک هیدروگراف، به‌دقت سواحل خلیج‌فارس را ترسیم کرده و شهرهایی مانند قطر (Catura) و بندر جلفار (رأس‌الخیمه) را نشان داده است. نقشه «ژان باپتیست بورگینیون دوآنویل» در سال 1758 یکی دیگر از این اسناد است که توسط این جغرافیدان فرانسوی تهیه شده و نام «Golfe Persique» (خلیج‌فارس) ذکر شده و جزئیات دقیق‌تری از سواحل و شهرهای منطقه ارائه شده است. این نقشه در مجموعه نقشه‌های نادر «بارری لارنس رودمن» در دسترس است. نقشه‌ای که «بارنز بروکس» در سال 1832 تهیه کرده، یکی دیگر از اسنادی است که نام «Gulf of Persia» (خلیج‌فارس) به‌وضوح در آن ثبت شده است.
نقشه‌ها، آثار، اسناد و متون جغرافیایی و تاریخی بسیاری از ایرانیان و یونانیان تا رومیان و اروپاییان بدون ابهام و به‌روشنی این نام را با عنوان «پارس» یا معادل‌های دقیق آن ثبت کرده‌اند.
اسناد ماندگار، گواهان تاریخ نقشه‌ها، آثار، اسناد و متون جغرافیایی و تاریخی بسیاری از ایرانیان و یونانیان تا رومیان و اروپاییان بدون ابهام و به‌روشنی این نام را با عنوان «پارس» یا معادل‌های دقیق آن ثبت کرده‌اند. از بطلمیوس گرفته تا زنفن و نئارخوس، از جغرافیدانانی چون استرابو و هیپارکوس تا آریانوس و ازبیوس در آثار خود، این پهنه آبی را با واژه‌هایی چون «پرسیکوس سینوس» یا «بحر فارس» درج کرده‌اند.
«نئارخوس»، دریاسالار اسکندر، در گزارش سفر خود، از آبادانی سواحل این دریا شگفت‌زده می‌شود و از آن با عظمت یاد می‌کند. نقشه‌نگاران جهان این دریا را دریای فارس شناخته‌اند. مورخان و جغرافی‌نویسان مسلمان از جمله «ابن خردادبه»، «مقدسی»، «ابن حوقل»، «بیرونی»، «یاقوت حموی» همین عنوان را در آثار خود ثبت کرده‌اند. مفسرانی چون «ابن فقیه» از خلیج‌فارس در کنار دیگر دریاهای عظیم جهان یاد کرده‌اند و سواحل آن را همچون پلی میان شرق و غرب توصیف کرده‌اند.
در یکی از کهن‌ترین آثار جغرافیایی فارسی، کتابی با عنوان «حدودالعالم من‌المشرق إلى المغرب» که بیش از هزار سال پیش و در حدود سال 372 هجری قمری نوشته شده، نام خلیج‌فارس با صراحت آمده است. این اثر که از آن به‌عنوان نخستین کتاب جغرافیایی به زبان فارسی یاد می‌شود، با نثری ساده و دقیق، ویژگی‌های سرزمین‌ها، اقوام، دریاها و مرزهای جغرافیایی جهان آن روزگار را به تصویر کشیده است. در این کتاب، نویسنده درباره دریای جنوب ایران نوشته: «دریای بزرگ که آن را بحرالاعظم خوانند… و این دریا را پنج خلیج است. یکی از آنها را خلیج پارس خوانند، از بحر پارس برگیرد، با پهنای اندک، تا حدود سند.»
اسناد گنجینه‌های جهان در کتابخانه‌های بزرگی از جمله کتابخانه کنگره آمریکا و کتابخانه آرگوسی نیویورک، بیش از دویست نقشه تاریخی وجود دارد که نام خلیج‌فارس را ثبت کرده‌اند. در کتابخانه ملی بریتانیا، مرکز اسناد عمومی لندن و کتابخانه دانشکده مطالعات خاورشناسی بیش از 300 نقشه نشان می‌دهند که دریای جنوب ایران با نام «Persian Gulf» شناخته می‌شود.
در موزه متحف قاهره مصر نقشه‌ای نگهداری می‌شود که براساس یک لوحه سنگی عظیم متعلق به قرون پیش از میلاد مسیح تهیه شده، سندی دیگر است برای اثبات اصالت این نام. برخی از اسنادی که این نام را در خود ثبت کرده‌اند، با تأیید یونسکو به‌عنوان میراث بشری شناخته شده‌اند. یکی از این موارد نقشه موجود در کتاب «نوادر المخطوطات» است که از سوی یونسکو در سال 1995 براساس اسناد کتابخانه اسکندریه مصر به‌عنوان میراث جهانی چاپ شده.
کره جنوبی با همکاری مؤسسه دریای شرق، کتابی با عنوان East Sea in World Maps منتشر کرده که شامل 40 نقشه تاریخی است و تعداد 31 نقشه آن که بخش‌های جنوبی ایران بخشی از آن است، نام Persian Gulf را ثبت کرده‌اند. در همین کتاب، فهرستی از 90 نقشه متعلق به کتابخانه لندن و 61 نقشه از دانشگاه کمبریج، متعلق به سال‌های 1570 تا 1894 میلادی نیز ارائه شده که همگی خلیج‌فارس را با همین عنوان آورده‌اند.
بیشتر بخوانید: از صبر راهبردی تا نوسازی نظامی؛ پکن برای رویارویی با ترامپ چه راهبردی را در پیش می‌گیرد؟
بالغ‌بر 30 اطلس جغرافیایی از «اطلس توماس هربرت (1628)» گرفته تا «اطلس پاریس انویلی (1760)» و «اطلس مدرن جغرافیا (1890)» خلیج‌فارس را با نام حقیقی آن ثبت کرده‌اند. نقشه‌ای از «جرارد ون شاگن»، نقشه‌نگار هلندی، در سال 1689 میلادی باقی مانده که روی مس کنده‌کاری شده است. در این نقشه کمیاب که در دانشگاه آمستردام نگهداری می‌شود نیز به‌وضوح نام خلیج‌فارس را به زبان لاتین قدیم Sinus Persicus ثبت شده است.
گویا باز این خیال 50ساله در سر برخی زنده شده که بخواهند نامی کهن را تغییر دهند. هر چند این نخستین‌بار نیست که تلاش می‌کنند تا اسناد تاریخی و حافظه جهانی را نادیده بگیرند و انکار کنند. پیش‌ازاین بارها در حرف و عمل این تلاش‌ها صورت گرفته است. اما تاریخ کوتاه نیامده است. خلیج‌فارس یک پدیده جغرافیایی صرف نیست؛ که نشانی‌ است از هویتی تاریخی و میراث مشترک تمدن بشری و بخشی از حافظه جهانی است؛ حافظه‌ای که با تصمیم سیاستمداران پاک نمی‌شود و تغییر جهت نمی‌دهد.