پیام فارس - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مهدی عبداللهی| «مدیران تلگرام، پیشنهاد‌های ایران را پذیرفتند.» این تیتر کوتاه اما پر از معانی حقوقی و اجرایی است که رسانه‌های کشور طی روز گذشته آن را منعکس کردند. یکی از رسانه‌های نزدیک به شورای اطلاع‌رسانی دولت مدعی شد مدیران تلگرام، پیشنهاد‌های ایران را برای رفع فیلترینگ پذیرفتند. به همین دلیل نیز فیلتر تلگرام برداشته می‌شود. یکی از نمایندگان مجلس نیز گفته است فرایند رفع فیلتر تلگرام به مراحل پایانی رسیده است. به گفته او، «مذاکرات در این باره به‌خوبی انجام شده و مدیران این پلتفرم تعهدات و شرایط ایران را پذیرفته‌اند. این نماینده مجلس مدعی شد برخی مخالفان رفع فیلتر نگران ازدست‌رفتن منافع مالی خود هستند. سفره‌ای 50 هزار میلیاردتومانی از محل فروش فیلترشکن‌ها پهن شده و با رفع فیلتر این منبع درآمد بسته می‌شود؛ بنابراین بخشی از مخالفت‌ها برای رفع فیلتر از همین‌جا سرچشمه می‌گیرد.» هرچند تلگرام به‌واسطه پروکسی، دسترسی کاربران به این پیام‌رسان را بدون داشتن فیلترشکن تسهیل کرده، اما در این میان به نظر نمی‌رسد موضوع فیلتر این پیام‌رسان فقط بحث منافع کاسبان فیلترشکن باشد، چراکه دغدغه‌های امنیتی در دیگر کشورها نیز همین چالش را با تلگرام ایجاد کرده بود که نمونه آن، کشور فرانسه و ده‌ها مورد دیگر است. اما به‌هرحال «فرهیختگان» به بهانه امکان یا احتمال رفع فیلتر این پیام‌رسان، به سراغ داده‌های فعالیت تلگرام و مالک آن رفته است.
رتبه دومی ایران در تلگرام
آمار‌های بین‌المللی نشان می‌دهد تعداد کاربران تلگرام از 35 میلیون نفر در مارس 2014 حالا به یک میلیارد نفر در سپتامبر 2025 رسیده است. براساس این آمارها، تلگرام پس از فیسبوک، یوتیوب، اینستاگرام، واتساپ، تیک‌تاک و وی‌چت با یک میلیارد کاربر در رتبه هفتم جهان در بین پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی محبوب قرار دارد. طبق آمار‌های جهانی، هندی‌ها با 100 میلیون کاربر فعال و نصب تلگرام، در رتبه اول در بین کشور‌های جهان قرار دارند. تلگرام چهارمین ضریب نفوذ را در میان پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی در هند، پس از واتساپ، اینستاگرام و فیسبوک دارد. گرچه نامی از ایران در آمار‌های بین‌المللی برده نشده (احتمالاً به‌دلیل استفاده از فیلترشکن‌ها و تغییرات آی‌پی)، اما بنابر برخی آمار‌های غیررسمی 40 میلیون کاربر ایرانی تلگرام نصب کرده‌اند. این عدد ایران را در رتبه دوم جهان قرار می‌دهد. روس‌ها با 38.4 میلیون کاربر در رتبه سوم قرار دارند. آمریکایی با 38.2 میلیون نصب تلگرام و اندونزیایی‌ها با نصب 31.2 میلیون، در رتبه‌های چهارم و پنجم جای گرفته‌اند. پاکستانی‌ها با 24 میلیون نصب، برزیلی‌ها با 16.8 میلیون و مصری‌ها با حدود 15 میلیون نصب تلگرام در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
پیام‌رسان 30 میلیارد دلاری
آمارها نشان می‌دهد تلگرام از زمان راه‌اندازی، بیش از 4 میلیارد دلار سرمایه برای رشد خود جمع‌آوری کرده است. اولین رویداد تأمین مالی تلگرام، عرضه اولیه سکه (ICO) آن در مارس 2018 بود که در دو فقره، 1.7 میلیارد دلار سرمایه جذب کرد. در مارس 2021، تلگرام اوراق قرضه عمومی منتشر کرد و یک میلیارد دلار برای پوشش هزینه‌های عملیاتی و بدهی‌ها تأمین کرد. در ژوئیه 2023، این شرکت 210 میلیون دلار دیگر از طریق اوراق بدهی جمع‌آوری کرد. آخرین دور جذب سرمایه در مارس 2024 بود که 330 میلیون دلار سرمایه عاید تلگرام کرد. حالا سرمایه‌گذاران ارزش تلگرام را بیش از 30 میلیارد دلار ارزیابی می‌کنند. تلگرام در حال حاضر دور جدیدی از جذب سرمایه را آغاز نکرده است، اما گفته می‌شود ممکن است بعداً سهام خود را به صورت عمومی عرضه کند.
پاول 17 میلیارد دلاری
براساس گزارش نشریه فوربس، پاول دورف بنیانگذار و مالک اپلیکیشن پیام‌رسان تلگرام حالا با ثروت 17.1 میلیارد دلاری در رتبه 118 ثروتمندترین افراد جهان قرار دارد. دارایی وی در سال 2018 فقط 1.7 میلیارد دلار بوده که این مقدار تا سال 2021 به 17.2 میلیارد دلار رسیده و سپس با کاهش به 11.5 میلیارددلار در سال 2023 و رشد در دو سال اخیر، حالا بیش از 17 میلیارد دلار است.
درآمد 2 میلیارد دلاری در سال 2025
طبق گزارش وب‌سایت صرافی بایننس، تلگرام در سال 2024 سود 540 میلیون دلاری را در صورت‌های مالی خود گزارش کرده است. همچنین درآمد این شرکت به 1.4 میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال 2023 بیش از 4 برابر و نسبت به سال 2022 حدود 31 برابر شده است. برآورد‌ها نشان می‌دهد تلگرام امسال می‌تواند درآمد عملیاتی 2 میلیارد دلاری را به ثبت برساند. طبق این آمارها، در سال 2023 درآمد تلگرام حدود 342 میلیون دلار بوده که امسال با رکوردزنی 2 میلیارد دلاری، درآمد شرکت طی سه سال 6 برابر می‌شود. آن‌طور که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت، تلگرام برای مدت‌ها بدون درآمد یا با درآمد بسیار ناچیز فعالیت می‌کرد، به‌طوری‌که اولین صورت مالی قابل دسترس گروه تلگرام که مربوط به‌صورت مالی منتهی به پایان سال 2017 بوده نشان می‌دهد عملیات مالی شرکت در انگلیس حسابرسی شده و تلگرام در سال‌های 2016 و 2017 هیچ درآمدی نداشته است. همچنین هزینه عملیاتی این گروه در سال‌های 2016 و 2017 به ترتیب 1.3 و 1.4 میلیون پوند بوده است. هزینه‌های اداری این شرکت در سال‌های 2016 و 2017 به ترتیب 75 و 127 هزار پوند بوده که رقمی ناچیز است. البته دلیل آن، تعداد اندک نیروی انسانی شرکت بوده است. تا سال‌های گذشته گفته می‌شد هزینه‌های اداره تلگرام عمدتاً از سرمایه شخصی پاول دورف تأمین می‌شود؛ اما از سال 2018 مؤسس و مالک تلگرام تصمیم گرفت روش‌هایی برای درآمدزایی را امتحان کند، روش‌هایی که به اعتقاد پاول دورف، باید علاوه بر وی، کاربران تلگرام را نیز منتفع کند. اولین روش درآمدزایی مربوط به ایجاد شبکه Gram بود که با ورود کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا موسوم به SEC این پروژه در نطفه خفه شد. پس از آن، یکی دیگر از روش‌های درآمدزایی، استفاده از IAP بود. سومین روش درآمدزایی، استفاده از ظرفیت‌های Telegram Premium یا همان سرویس اشتراک پولی است. در ژوئن 2022، تلگرام یک مدل اشتراک به نام Telegram Premium را معرفی کرد که ویژگی‌های اضافی مانند محدودیت‌های طولانی‌تر، آپلود فایل‌های بزرگ‌تر و سرعت دانلود سریع‌تر را در اختیار کاربران قرار می‌داد و تاکنون این قابلیت‌ها به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
درآمد تلگرام از کجا می‌آید؟
بر اساس گزارش‌های مؤسسه تحقیقات بازار Resourcera، تقریباً نیمی از درآمد تلگرام از «همکاری اکوسیستم» حاصل می‌شود که شامل مینی‌اپلیکیشن‌های مبتنی بر بلاک‌چین TON و پرداخت‌های Toncoin می‌شود. همچنین طی سال 2024 درآمد حاصل از تبلیغات و اشتراک به ترتیب 250 میلیون دلار و 292 میلیون دلار بوده است.
به گفته پاول دورف، انتظار می‌رود درآمد در سال 2025 افزایش بیشتری داشته باشد که ناشی از سه جریان اصلی است: 1- اشتراک‌های ویژه از زمان راه‌اندازی در سال 2022 به طور پیوسته افزایش یافته‌اند. 2- فروش آگهی. 3- ابزار‌های جدید کسب درآمد، ازجمله اشتراک‌گذاری درآمد حاصل از تبلیغات، محتوای پولی در کانال‌ها و حساب‌های تجاری.
به گفته مالک تلگرام، تاکنون تبلیغات فقط در چند منطقه در دسترس بوده است؛ اما تلگرام قصد دارد تبلیغات را در سال 2025 در سراسر جهان راه‌اندازی کند. همچنین به مشاغل کوچک اجازه می‌دهد تا تبلیغات خریداری کنند. این موضوع می‌تواند پول بسیار بیشتری را روانه جیب تلگرام کند. این شرکت اکنون درآمد حاصل از تبلیغات را با تولیدکنندگان محتوا به اشتراک می‌گذارد. همچنین ابزار‌های پولی برای کسب‌وکار‌ها ارائه می‌دهد. این ویژگی‌ها در سال 2026 نیز افزایش خواهند یافت.
بر اساس داده‌های مؤسسه تحقیقات بازار Resourcera، تلگرام به یک پلتفرم محبوب برای تجارت الکترونیک تبدیل شده است. این پلتفرم به مشاغل و افراد اجازه می‌دهد طیف گسترده‌ای از محصولات و خدمات را مستقیماً از طریق برنامه بفروشند. این فروش‌ها همچنین سهم عمده‌ای در کل درآمد تلگرام داشته‌اند. محصولات چینی با 12 میلیون دلار فروش، پرفروش‌ترین‌ها هستند. مردم انواع کالا‌های وارداتی را از اینجا، معمولاً با قیمت‌های پایین‌تر خریداری می‌کنند. دومین دسته محبوب، تجهیزات دیجیتال است که 5.5 میلیون دلار درآمد داشته است. این دسته شامل گجت‌ها و سایر اقلام الکترونیکی می‌شود. پوشاک و کفش، اقلام ورزشی، کار و تحصیل، هایپرمارکت‌ها و حوزه سلامت و زیبایی، بخش‌هایی جدیدی هستند که اخیراً به درآمدزایی حوزه تجارت الکترونیک تلگرام اضافه شده‌اند.
درآمد حاصل از IAP نیز بخش دیگری از روش‌های درآمدزایی تلگرام است. در طول این سال‌ها، تلگرام تقریباً 116 میلیون دلار درآمد از طریق IAP در سراسر جهان کسب کرده است. از این مبلغ، اپ‌استور اپل حدود 80.6 میلیون دلار یا 69 درصد از کل را به خود اختصاص داده است. کاربران اندروید نیز در گوگل‌پلی در همین دوره بیش از 35.5 میلیون دلار خرید کرده‌اند.
اداره یک میلیارد کاربر با 40 کارمند
به نوشته نئوپولیتیکو، تلگرام در سال 2013 توسط برادران روسی پاول و نیکولای دورف تأسیس شد که پیش از آن شبکه اجتماعی VKontakte معادل روسی فیسبوک را ایجاد کرده بودند. برادران دورف به دلیل عدم تحویل داده‌های کاربران به دولت روسیه (ادعای خودشان)، حسابی به چهره‌های جنجالی در روسیه تبدیل شدند. هنگامی که دولت روسیه سرانجام در سال 2014 کنترل VK را به دست گرفت، پاول دورف مجبور به ترک روسیه شد.
این دو برادر که مدعی ایجاد یک پلتفرم ارتباطی ضدسانسور بودند، تلگرام را به عنوان جایگزینی رایگان، سریع و رمزگذاری شده برای برنامه‌های پیام‌رسان سنتی راه‌اندازی کردند. گرچه آنها مدعی بودند، حریم خصوصی اصل اساسی تلگرام است و داده‌های کاربران را از دسترس شرکت‌ها و نظارت دولت دور نگه خواهند داشت، اما فعالیت رایگان این پلتفرم و هزینه‌های بالای نگهداری از آن همواره به عنوان یک سؤال درخصوص تأمین منابع مالی تلگرام و ابهام واقعی بود.
داده‌های رسمی می‌گوید پاول دورف، بنیانگذار تلگرام، با رد هنجارهای سیلیکون ولی، تنها با 40 مهندس، یک اپلیکیشن با یک میلیارد کاربر را اداره می‌کند. رسانه نئوپولیتیکو در تحلیل این موضوع می‌نویسد: «مالک تلگرام انضباط شخصی شدیدی را رعایت می‌کند، به طور گسترده از اتوماسیون استفاده می‌کند و از طریق مسابقات کدنویسی، مهندسان را استخدام می‌کند.»
مدل عملیاتی تلگرام بر سه ستون کلیدی استوار است: 1- سیستم‌های مبتنی بر اتوماسیون - تلگرام به جای تیم‌های بزرگ مدیران، کارکنان پشتیبانی مشتری یا متخصصان فناوری اطلاعات، به شدت به ربات‌های هوشمند و اتوماسیون متکی است. همه چیز از نظارت بر سرور گرفته تا مدیریت و به‌روزرسانی‌ها روی کد خودکفا اجرا می‌شود. 2- اکوسیستم کار از راه دور - کارمندان تلگرام در سراسر جهان پراکنده هستند و کاملاً از راه دور فعالیت می‌کنند. این امر هزینه‌های زیرساخت فیزیکی را تقریباً به صفر می‌رساند و در عین حال به شرکت اجازه می‌دهد تا از استعدادهای جهانی بدون محدودیت جغرافیایی بهره ببرد. 3- سلسله مراتب مسطح - با حداقل بوروکراسی، کارمندان از دسترسی مستقیم به رهبری شرکت، ارتباط سریع و تصمیم‌گیری سریع‌تر بهره‌مند می‌شوند، چیزی که در شرکت‌های میلیارد دلاری نادر است. این کارایی به تلگرام کمک کرده است تا به دستاوردی دست یابد که کمتر شرکت فناوری می‌تواند با مقیاس‌پذیری جهانی و بدون دردسر مدیریتی نزدیک به صفر، به آن دست یابد.
همچنین در قلب موفقیت فنی تلگرام، معماری تکنولوژیکی آن نهفته است که برای مقیاس‌پذیری، امنیت و سهولت در نگهداری ساخته شده است.
بازار
1- پروتکل سفارشی (MTProto):پروتکل ارتباطی اختصاصی MTProto تلگرام، سبک، سریع و ایمن است. این پروتکل که برای کار حتی در مناطق با اتصال کم طراحی شده است، ارتباط یکپارچه بین دستگاه‌ها را تضمین می‌کند.
2- زیرساخت یا سرویس رایانش ابری: برخلاف برنامه‌هایی که پیام‌ها را به صورت محلی ذخیره می‌کنند، تلگرام از یک سیستم مبتنی رایانش ابری استفاده می‌کند و به کاربران امکان می‌دهد بدون دردسر به داده‌های خود در چندین دستگاه دسترسی داشته باشند. این رویکرد همچنین بسیاری از مدیریت دستی سرور را که شبکه‌های سنتی را آزار می‌دهد، از بین می‌برد.
3- سرورهای توزیع‌شده: تلگرام روی یک شبکه غیرمتمرکز از سرورهایی که در سراسر قاره‌ها پراکنده شده‌اند، فعالیت می‌کند. این امر نه تنها عملکرد و حریم خصوصی را افزایش می‌دهد، بلکه از برنامه در برابر خاموش شدن‌های محلی نیز محافظت می‌کند.
4- ادغام ربات و API: مدل API تلگرام به توسعه‌دهندگان خارجی اجازه می‌دهد تا ابزارها، بازی‌ها و ربات‌های مدیریتی ایجاد کنند. بسیاری از فرایندهای داخلی، مانند فیلتر کردن محتوا و پرس‌وجوهای مشتری، از طریق اکوسیستم ربات‌های خود تلگرام خودکار می‌شوند و حجم کار داخلی را کاهش می‌دهند. این نوآوری‌ها در کنار هم، یک اکوسیستم دیجیتال خوداتکا ایجاد می‌کنند که قادر است با حداقل دخالت انسانی به راحتی کار کند، که سنگ‌بنای مدل فوق‌العاده کارآمد تلگرام است.
