پیام فارس - حرم مطهر حضرت احمد بن موسی (ع) ملقب به شاهچراغ، به عنوان سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران، یکی از مهم‌ترین قطب‌های زیارتی و معنوی کشور در شهر شیراز به شمار می‌آید.
کد ویدیو دانلود فیلم اصلی
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز فارس ، حرم حضرت شاهچراغ (ع)، برادر امام رضا (ع) و فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های مذهبی در ایران به حساب می‌آید.
این زیارتگاه علاوه بر معماری حیرت‌انگیزش، با تزیینات فوق‌العاده زیبایی از کاشی‌کاری و آینه‌کاری، شاهکار بی‌نظیری را پیش روی گردشگران و زائران قرار می‌دهد؛ به‌طوری که بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی آن را به‌عنوان یکی از زیباترین مساجد و آرامگاه‌های ایران می‌شناسند.
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) که در سال 1321 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از مقاصد مذهبی استان فارس است که جایگاه ویژه‌ای بین ایرانی‌ها دارد.
علاوه بر این، زیارتگاه مذکور از لحاظ هنر و معماری اسلامی و ایرانی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به‌طوری که هنر آینه‌کاری و کاشی‌کاری آن، فضایی بسیار زیبا و روحانی خلق کرده است. سبک معماری حرم مطهر برگرفته از سبک آذری است که در زمان ایلخانی رواج داشت. آینه‌های ریز رنگی و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی در نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها، برای هر بیننده‌ای جذابیت دارد.
این آرامگاه دارای چهار شاه‌نشین در چهار جانب حرم است و مسجدی در سمت غرب آن وجود دارد. ضریح نقره حرم در بخش شاه‌نشین زیر گنبد قرار گرفته است. حیاط آن دو در اصلی ورودی در سمت جنوب و شمال حرم دارد که حوض بزرگ فواره‌داری در وسط آن ساخته شده است و درختان زیبایی در اطراف آن خودنمایی می‌کنند. حرم حضرت شاهچراغ (ع) در غرب حیاط و حرم حضرت سید میر محمد (ع) (برادر ایشان) در شمال شرق حیاط قرار گرفته‌اند. اتاق‌هایی دو طبقه در دور حیاط دیده می‌شود که پیشانی و جرز‌های جلوی آنها مزین به کاشی‌کاری‌های زیبایی هستند.
آینه‌کاری‌های بی‌نظیر، گنبد فیروزه‌ای درخشان و صحن‌های باشکوه حرم شاهچراغ، جلوه‌ای منحصر‌به‌فرد از هنر و معماری اسلامی ـ ایرانی را به نمایش گذاشته و این مکان را به یکی از شاخص‌ترین نماد‌های مذهبی و تاریخی شیراز تبدیل کرده است
حرم حضرت شاهچراغ (ع) دارای چهار صحن به نام‌های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عتیق است. همچنین این حرم سه شبستان دارد که شامل دارالعباده، شبستان حضرت سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) که ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده قرار دارد.
آیت الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سفر به شیراز حضرت احمد بن موسی الکاظم (علیهما السلام) را نگین درخشان بوستان نبوی خواندند و گفتند: شخصیت برجسته جناب احمد بن موسی (علیهما السلام) در میان امامزادگان شناخته شده‌ی خاندان پیغمبر جزو برجستگان محسوب می‌شود.
حضرت سید امیر احمد (ع) ملقب به شاهچراغ و سیدالسادات الاعاظم، فرزند ارشد پیشوای هفتم شیعیان جهان امام موسی کاظم (ع) است که مردم ایران با نام شاهچراغ او را می‌خوانند.
پسران امام هفتم (ع) بنا به مشهور 19 نفر بودند و حضرت احمد بن موسی (ع) و محمد بن موسی (ع) از یک مادر که (ام احمد) خوانده می‌شد، متولد شدند.
حجت الاسلام ماندگاری کارشناس مذهبی می‌گوید: حضرت احمد (ع) نزد پدرش امام موسی کاظم (ع) از جایگاه و احترام ویژه‌ای برخوردار بود و او را مردی کریم، جلیل القدر، بزرگوار و پارسا می‌شناختند.
وی می‌افزاید: بیعت حضرت احمد بن موسی (ع) با امام علی بن موسی الرضا (ع) در حالی که مردم با وی بیعت کرده بودند، سبب شد که لقب امین ولایت به ایشان داده شود.
حجت الاسلام و المسلمین کلانتری تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی در باب ولایت مداری حضرت شاهچراغ (ع) می‌گوید: هنگامی که خبر شهادت حضرت امام موسی کاظم (ع) در مدینه منتشر شد، مردم گمان کردند که احمد بن موسی، جانشین پدر است به همین سبب با وی بیعت کردند.
او نیز از آنها بیعت گرفت، پس بر بالای منبر رفت و خطبه‌ای در کمال فصاحت و بلاغت بیان کرد و فرمود:ای مردم، همچنان که اکنون همه شما با من بیعت کرده‌اید، بدانید که من خود در بیعت برادرم علی بن موسی (ع) هستم.
حجت الاسلام و المسلمین حدائق کارشناس مذهبی با اشاره به این رویداد تاریخی می‌گوید: حضرت علی بن موسی (ع) پس از بیعت مردم درحق برادرش احمد دعا فرمودند و گفتند: همچنان که حق را پنهان و ضایع نگذاشتی خداوند در دنیا و آخرت تو را ضایع نگذارد.
پس از حضور حضرت علی بن موسی (ع) در خراسان، احمد بن موسی (ع) به همراهی جمعی دیگر از برادر زادگان و نزدیکان و دوستان به قصد زیارت آن حضرت از حجاز به سمت خراسان حرکت کرد.
در بین راه نیز جمعی از شیعیان و علاقه‌مندان به خاندان رسالت به آنها ملحق شدند تا جایی که به گفته مورخان به نزدیک شیراز که رسیدند تقریباً یک قافله 15 هزار نفری تشکیل شده بود.
وقتی خبر حرکت این کاروان را به مامون دادند، ترسید که اگر چنین جمعیتی از بنی هاشم و دوستداران و فداییان آنها به طوس برسند، اسباب تزلزل مقام خلافت شود و به حاکمان شهر‌ها دستور داد مانع حرکت قافله بنی هاشم شوند.
حاکم شیراز قتلغ خان با 40 هزار لشکر در نزدیکی شیراز اردو زد و همین که قافله بنی هاشم رسیدند، جنگ خونینی در گرفت، اما لشکر بر اثر فشار و شجاعت بنی هاشم پراکنده شدند.
لشکر شکست خورده، تدبیری اندیشید و بالای بلندی‌ها فریاد زد که ولیعهد امام هشتم علیه السلام وفات کردند؛ این خبر باعث شد مردم از اطراف امام زادگان متفرق شدند.
حضرت سید احمد بن موسی (ع) شبانه با برادران و نزدیکانش به شیراز رهسپار شدند و در منزل یکی از شیعیان، سکنی گزیدند، اما جاسوسان مخفیگاه این امامزاده جلیل القدر را به حاکم اطلاع دادند و نبردی بین آنها و ماموران حکومت در گرفت و احمد بن موسی (ع) به تنهایی با لشکر انبوهی به نبرد پرداخت.
دشمن، چون دید از عهده او برنمی آید، خانه را ویران کرد و بدن حضرت احمد بن موسی (ع) در زیر توده‌های خاک، در محلی که هم اکنون مرقد و بارگاه اوست، پنهان شد.
در زمان مسعود بن بدر الدین آرامگاهی در محل شهادت وی ساخته شد تا ملجا زائران باشد..
تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)
در زمان اتابکان فارس که مصادف با سال‌های 605 تا 640 هجری شمسی است، امیر مقرب‌الدین مسعود بدرالدین، وزیر اتابک، ظاهر این حرم را آراست و یک بقعه و گنبد برای آن ساخت. ضمن اینکه ساخت یک رواق نیز به دستور اتابک انجام شد.
ملکه تاشی خاتون، مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو، در اواخر دوره ایلخانی مصادف با 723 هجری شمسی دستور ساخت بنایی چشمگیر و تزیین آن را داد که انجام این تغییرات پنج سال طول کشید. علاوه بر ساخت بارگاهی بسیار بزرگ با گنبدی بلند، بخش‌های مختلفی مانند مسجد، مدرسه، محل استراحت مسافران و بازار در اطراف آن احداث شد. ملکه تاشی خاتون، ملک میمند فارس و تعدادی از مغازه‌های بازار مجاور حرم را وقف این آستان کرد.
شاه اسماعیل صفوی در سال 885 هجری شمسی مرمت گسترده‌ای در آرامگاه انجام داد؛ هرچند که وقوع زمین‌لرزه‌ای در 85 سال بعد باعث تخریب نیمی از گنبد آرامگاه شد که سال‌ها بعد مورد بازسازی قرار گرفت.
فتحعلی شاه قاجار نیز در بهسازی و مرمت آرامگاه مطهر دست داشت و در سال 1206 هجری شمسی دستور داد که کف بقعه یک متر بالاتر بیاید و از مصالح سنگ و آجر و گچ برای این امر استفاده کنند و همین طور ضریحی نقره‌ای در بقعه متبرکه نصب شود. وقوع زلزله دیگری در سال 1232 هجری شمسی، تخریب مجدد گنبد را در پی داشت که محمد ناصر ظهیرالدوله همان سال اقدام به بازسازی آن کرد.
دری نقره‌ای در سال 1251 هجری شمسی برای ورودی حرم نصب شد که به دستور مسعود میرزا ظل السلطان بود. وی همچنین در سال 1254 هجری شمسی اقدام به نصب ساعت بزرگی در برج جنوبی بقعه کرد. آینه‌کاری دیوار‌ها و سقف حرم مطهر توسط استاد زین‌العابدین در سال 1266 هجری شمسی به پایان رسید.
در دوره پهلوی در سال 1306 شمسی، دیوار‌های داخلی حرم مزین به آینه‌کاری شد. گنبدی با اسکلت فلزی به همت انجمن آثار ملی و اداره باستان‌شناسی فارس ساخته شد که در سال 1336 شمسی جایگزین گنبد قدیمی آرامگاه شد.
گنبد حرم در سال‌های 1339 تا 1340 هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و کاشی‌کاری آن توسط استاد عیسی بهادری طراحی و اجرا شد. در ادامه سالن دیگری به حرم اضافه و توسط هنرمندانی نظیر حسن ظریف صنایع آینه‌کاری شد.
عملیات عمرانی وسیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفت که از آن جمله می‌توان به احداث و تکمیل سالن بالای سر و آینه‌کاری بخش قدیمی حرم اشاره کرد. منبر بزرگی از مرمر یک‌پارچه در بخش جنوبی این سالن گذاشته شد که حجاری بسیار زیبایی دارد.
ضریح حضرت شاهچراغ (ع)
ضریحی با روکش نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار مصادف با سال 1206 هجری شمسی برای حرم ساخته شد که عرض آن به 1٫75 متر و طولش به 3٫25 متر می‌رسید. روی ضریح با اشعاری به زبان فارسی و عربی در مدح ائمه اطهار (ع) تزیین شده بود.
ضریح بعدی حضرت شاهچراغ (ع) حدود 10 سانتی‌متر از سطح حرم بلندتر بود و روی صندوق چوبی داخل ضریح پارچه سبزرنگی قرار داشت. این ضریح، اسکلتی از چوب ساده داشت که بخشی از آن نقره‌اندود شده بود و شبکه‌های نقره در چهار طرف آن دیده می‌شد.
در گذشته قرآنی به خط کوفی روی مرقد حضرت امامزاده احمد بن موسی (ع) قرار داشت که کتابت آن را به حضرت علی (ع) نسبت می‌دهند. حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا دستور ساخت جعبه‌ای از خاتم را برای قرآن می‌دهد تا در آن محفظه نگهداری شود. بعد‌ها این قرآن و جعبه خاتم آن به موزه پارس منتقل شدند که اکنون در قفسه‌ای شیشه‌ای نگهداری می‌شوند. یک لوستر چهار شاخه‌ای در داخل ضریح قرار دارد که برخی شب‌ها آن را روشن می‌کنند. دیوار‌های شمالی و جنوبی ضریح مزین به آینه‌کاری‌هایی هستند که قدمت آنها به دوران حکومت محمد شاه قاجار در سال 1220 هجری شمسی برمی‌گردد.
ضریح فعلی به طول 3٫58 و عرض 2٫26 متر به‌طور کامل از نقره ساخته شده است. صندوق خاتم‌کاری بسیار زیبایی روی مرقد وجود دارد و ستون‌ها و سقف داخل ضریح با ترکیبی از معرق و خاتم‌کاری تزیین شده‌اند که علیرضا گودرزی از خاتم‌کاران شیرازی، آن را در فاصله سال‌های 1378 تا 1380 به زیبایی هرچه تمام‌تر انجام داده است.
صحن مطهر
حرم‌های احمدی و محمدی (ع) در گذشته صحن مستقلی داشتند و از راه بازار بین‌الحرمین به هم وصل می‌شدند. در طرح توسعه آستان مقدس، صحن مطهر بزرگ‌تر شد و اکنون هر دو مرقد در یک صحن قرار دارند. حرم سید میر محمد (ع) در شمال شرق حیاط و حرم شاهچراغ (ع) در غرب حیاط واقع شده‌اند.
صحن مستطیلی‌شکل مرکزی، مساحتی بالغ بر 14 هزار متر مربع دارد که 162 حجره دو طبقه در اطراف آن احداث شده است. رواق‌های این صحن با آجرکاری و کاشی‌کاری استادکاران آستان تزیین شده‌اند. نرده‌های چوبی موجود در این صحن از چوب ساج هستند و کف صحن از سنگ گندمک فارس است.
یک حوض بزرگ در وسط صحن قرار دارد که برای ساخت آن از سنگ‌های بزرگ نی ریز استفاده شده و کار حجاری و نصب آن برعهده کارگاه سنگ‌تراشی آستان بوده است.
گلدسته‌ها
دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان آستان حضرت شاهچراغ (ع) قرار دارد. در حقیقت برای قرینه‌سازی دو طرف ایوان و پخش قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر، گلدسته جنوبی ساخته شد و کارگاه معرق‌کاری آستان مقدس، کاشی‌کاری این گلدسته با رنگ‌های طبیعی را برعهده داشت. در حالی که گلدسته شمالی به اسماء‌الله مزین شده، روی گلدسته جدید که هشت ترک دارد، اسامی ائمه اطهار (ع) و القاب‌شان نقش بسته است.
سر گلدسته با ارتفاعی برابر با 3٫65 متر، وزنی حدود سه تن دارد و اسکلت فلزی آن با مس و چوب پوشانده شده است. ارتفاع گلدسته تا زیر اتاق موذن به 20٫40 متر، قطر پایین آن به 2٫2 متر و قطر بالای گلدسته به 2٫35 متر می‌رسد.
گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)
اولین گنبد بقعه مطهر در زمان اتابکان فارس در سال 605 هجری شمسی ساخته شد. ملکه تاشی خاتون در سال 723 هجری شمسی، این گنبد را تعمیر کرد. پس از زلزله سال 1202 هجری شمسی، گنبد حرم فرو ریخت که به دستور حاکم فارس، حسینعلی میرزا قاجار، گنبد جدیدی برای آن ساخته شد که روی ساقه‌اش سوره «طه» نوشته شده بود. در سال 1209 هجری شمسی، گنبد مذکور تعمیر و سوره «فتح» روی ساقه داخلی آن آینه‌کاری شد.
زلزله دیگری در سال 1232 هجری شمسی رخ داد که گنبد شکاف برداشت و تعمیر شد. در گذر زمان شکاف‌های جدیدی در گنبد به وجود آمد که در سال 1306 هجری شمسی از میله‌های آهنی برای مهار آن استفاده شد. این راهکار موفق نبود و خطر فروریختن گنبد وجود داشت. سرانجام گنبد مذکور در سال 1338 هجری شمسی برچیده شد و گنبدی با اسکلت آهنی روی پایه‌های گنبد قرار گرفت.