بزرگنمايي:

پیام فارس - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
برنامه‌های صداوسیما چه در قالب سیاسی و چه در قالب اجتماعی، حاوی توهین‌های مکرر به اهل‌ سنت، سیاستمداران و … شده است. “سازندگی” به بررسی این موضوع پرداخته است
هدا احمدی| در روزگاری که دیپلماسی منطقه‌ای ایران به دنبال ترمیم شکاف‌های سال‌های گذشته است، رفتار برخی از نهادهای رسمی، چنان ناسازگار با سیاست‌های اعلامی کشور جلوه می‌کند که گویی اراده‌ای موازی در حال حرکت در جهت عکس مصالح کشور است. نمونه‌ اخیر آن، توهین آشکار به مقدسات اهل‌سنت در برنامه‌ای از شبکه یک سیماست؛ رخدادی که تنها یک «اشتباه رسانه‌ای» نبود بلکه بازتابی از نگاه عمیق‌تر و نگران‌کننده‌تر در لایه‌های مدیریتی صداوسیماست. چهارشنبه گذشته در بخشی از برنامه زنده «سیمای خانواده» که از شبکه یک پخش می‌شد، عباراتی اهانت‌آمیز نسبت به مقدسات اهل‌سنت مطرح شد. در پی اعتراض‌های گسترده، دادستان تهران چهار نفر از عوامل این برنامه را بازداشت و هشت نفر دیگر را به مراجع قضایی معرفی کرد. صداوسیما هم با صدور بیانیه‌ای، اقدام صورت‌ گرفته را «خطایی نابخشودنی و مشکوک» خواند و از حذف ویدیو در پلتفرم‌های رسمی خبر داد. با این حال مساله اصلی فراتر از یک اشتباه فردی یا سهل‌انگاری در نظارت است. عباس عبدی، فعال سیاسی در نامه‌ای سرگشاده از رییس‌جمهور درخواست کرد، گزارشی از اقدامات و برنامه‌های صداوسیما تهیه و نزد رهبری ارائه کند تا شرایط برای تغییرات در این سازمان رسانه‌ای فراهم شود. محمد مهاجری، فعال اصولگرا هم در واکنشی به جبلی، رئیس صداو سیما نوشت: «دست آقا وحید جلیلی را بگیرید و با هم از دفترتان بروید منزل.کلید را هم به نگهبان جلوی درب صداوسیما بدهید. دو هفته بروید منزل یا هر جای دیگری. آن وقت است که متوجه خواهید شد، بودن و نبودن‌تان چه فرقی می‌کند. قطعا اگر اوضاع بهتر نشود، بدتر نخواهد شد. آسمان هم به زمین نمی‌آید. اینقدر هم شاهد گاف و اشتباه نخواهید بود.»
اما آنچه این رخداد را به یک موضوع ملی و حتی فرامنطقه‌ای تبدیل می‌کند، تکرار آن در بستری مشخص و تفسیرپذیر است. کما اینکه برنامه‌های مشابهی پیش‌تر نیز پخش شده است؛از جمله یکی با اجرای محسن افشاری که در آن وزیر خارجه عربستان با استفاده از تصویر هوش مصنوعی به گاو شیرده تشبیه شد. آن ‌هم تنها چند روز پس از سفر مهم مقامات سعودی به تهران.
بنابراین در نگاهی وسیع‌تر، این ماجراها را نمی‌توان مستقل از تغییرات ساختاری در صداوسیما طی سه سال اخیر دانست. پس از انتصاب پیمان جبلی به ریاست سازمان و حضور پررنگ وحید جلیلی (چهره‌ای نزدیک به طیف تندرو و برادر سعید جلیلی) در مقام قائم‌مقام فرهنگی از سال 1400 تاکنون، موجی از نیروهای ایدئولوژیک و رادیکال وارد بدنه‌ برنامه‌سازی شدند. این گروه،که اغلب در برنامه‌های طنز، مذهبی و سیاسی مشغول به فعالیت هستند، روایت خاصی از «رسانه انقلابی» را دنبال می‌کنند که در آن شوخی با عقاید دیگران، ساده‌سازی مسائل پیچیده و تخریب غیرخودی‌ها، امری عادی شده است.
بحران مشروعیت رسانه‌ای
یکی از پرسش‌های مهم این است که چطور ممکن است در شرایطی که دولت ایران برای کاهش تنش‌ها با همسایگان عربی، از جمله عربستان سعودی، تلاش می‌کند، تلویزیون رسمی کشور- که بودجه‌اش از بیت‌المال تأمین می‌شود- سیاستی معکوس را دنبال کند؟
خاطره اظهارات علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه پیشین در همین زمینه قابل‌ تأمل است. صالحی در ویدیویی که از او زمان دولت روحانی پخش شده بود، روایت کرد که ملک عبدالله پادشاه عربستان به او گفته: «چرا در رسانه ملی شما به من فحش می‌دهند و فیلمی پخش می‌شود که مرا در حال خوردن مشروب نشان می‌دهد؟ مگر من مشروب می‌خورم؟» این سخنان نه‌تنها از رنجش مقامات منطقه‌ای خبر می‌دهد بلکه از تأثیر مستقیم رسانه ملی بر دیپلماسی خارجی پرده برمی‌دارد. رسانه‌ای که باید بازوی نرم سیاست خارجی کشور باشد ولی به ابزاری برای ایجاد سوءتفاهم‌های فرقه‌ای و قومی تبدیل شده است. نکته نگران‌کننده‌تر، تکرارپذیری این اقدامات است. توهین به اهل‌سنت در اردیبهشت 1398 از شبکه پنج نیز واکنش‌هایی به دنبال داشت اما مدیر وقت همان شبکه (جواد رمضان‌نژاد) نه تنها برکنار نشد بلکه چند روز پیش توسط وحید جلیلی به ریاست ساترا منصوب شد؛ نهادی که مسئول نظارت بر محتوای صوت و تصویر در فضای مجازی است. چنین ارتقایی نه تنها پیامد مناسبی برای خطای گذشته نبود بلکه به نظر می‌رسد، سیگنالی مثبت به جریان رادیکال درون سازمان فرستاد.
صداوسیما امروز در معرض بحرانی جدی است؛ بحرانی که تنها به سلب اعتماد عمومی در داخل کشور ختم نمی‌شود بلکه پیامدهایی سنگین در روابط منطقه‌ای و اعتبار بین‌المللی جمهوری اسلامی دارد. وقتی صداوسیما به میدان یک‌جانبه‌گرایی فرقه‌ای، تحقیر قومیت‌ها و تمسخر مذاهب بدل می‌شود، تنها رسانه ملی آسیب نمی‌بیند بلکه چهره کل حاکمیت مخدوش می‌شود. اصلاح این مسیر نیازمند شجاعت مدیریتی، بازنگری در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و حذف نگاه‌های انحصارطلبانه است. در غیر این ‌صورت باید در انتظار بحران‌های بیشتر، واکنش‌های منطقه‌ای و افزایش شکاف‌های اجتماعی در داخل باشیم. نکته اینجاست، اکنون با بازداشت عوامل برنامه «سیمای خانواده» و عزل چند مدیر، بسیاری از ناظران این سوال را مطرح می‌کنند که آیا این اتفاق سرآغاز بازنگری در عملکرد صداوسیما خواهد بود یا اینکه باید در انتظار تکرار چنین حوادثی باشیم؟
واکنش‌ها به یک برنامه جنجالی رسانه ملی
در پی پخش برنامه‌ای از رسانه ملی که محتوای آن توهین‌آمیز تلقی شد و احساسات بخش بزرگی از جامعه اهل سنت را جریحه‌دار کرد، موجی از واکنش‌ها شکل گرفت. برنامه‌ای که از شبکه یک صداوسیما پخش شد، حاوی اظهاراتی بود که بسیاری از فعالان مذهبی، نمایندگان مجلس و چهره‌های حقوقی آن را خلاف اصول همبستگی اسلامی، مصالح ملی و سیاست‌های رسمی نظام جمهوری اسلامی ایران دانستند.
فراکسیون نمایندگان اهل سنت مجلس دوازدهم نخستین نهاد پارلمانی بود که در این زمینه بیانیه‌ای رسمی صادر کرد. در این بیانیه با تاکید بر لزوم برخورد قاطع و شفاف با عوامل پشت پرده این اقدام آمده است: «از دستگاه محترم قضایی انتظار می‌رود تا با دقت و جدیت، عوامل این حرکت وحدت‌شکن را شناسایی و طبق قانون مجازات کند تا دیگر شاهد تکرار چنین رخدادهایی در رسانه‌ای که باید نماد انسجام ملی باشد، نباشیم». این فراکسیون ضمن دعوت از جامعه اهل سنت برای حفظ آرامش و خویشتن‌داری، تصریح کرد که موضوع با تمام توان از سوی نمایندگان پیگیری می‌شود و برخی از متخلفان نیز تاکنون شناسایی و بازداشت شده‌اند. در بخش دیگری از بیانیه آمده است: «ما مدافع کرامت، حقوق و حرمت دینی همه اقشار این ملت هستیم و اجازه نخواهیم داد، وحدت ملت ایران بازیچه‌ فتنه‌انگیزی بدخواهان شود».
از سوی دیگر، خطبه‌های این هفته نماز جمعه در شهرهای مختلف کشور به صحنه واکنش به این توهین تبدیل شد. مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد مکی زاهدان ضمن اظهار تاسف از آنچه رخ داده، تاکید کرد که اقدامات سریع مسئولان صداوسیما در رسیدگی به ماجرا تا حدودی موجب تسکین افکار عمومی شده است. وی خطاب به نمازگزاران گفت: «احساسات‌تان را کنترل کنید. تندروهایی هستند که می‌خواهند شما را تحریک کنند. اینان برای بیگانگان کار می‌کنند».
در همین حال، آیت‌الله سیدکاظم نورمفیدی، نماینده ولی‌فقیه در استان گلستان نیز به این مساله واکنش نشان داد. وی برخورد سریع رئیس سازمان صداوسیما با عوامل متخلف را اقدامی مناسب دانست و گفت: «این برخورد باید برای همه سرمشق باشد تا بدانند، نمی‌توانند بدون پاسخگویی برخلاف وحدت امت اسلامی عمل کنند».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین موسوی‌فرد، امام جمعه اهواز هم با محکوم کردن توهین صورت‌گرفته، خاطرنشان کرد: «این برنامه پخش زنده نبود و با وجود ضبطی بودن، توهین به مقدسات اهل سنت از آن پخش شده است. این نشان می‌دهد که نفوذ در بدنه رسانه ملی، یک تهدید جدی است و باید با دقت بیشتری مقابله شود».
در ارومیه نیز ماموستا مامد کلشی‌نژاد، امام جمعه اهل سنت این شهر با صدور بیانیه‌ای ضمن محکومیت شدید این اقدام، آن را لطمه‌ای به تلاش‌های امت اسلامی برای انسجام و همدلی توصیف کرد. وی تاکید کرد: «مردم انتظار دارند رسانه ملی با نگاهی عادلانه، تقویت‌کننده برادری اسلامی باشد و از بازتولید چنین رفتارهایی پرهیز کند». واکنش‌ها محدود به حوزه‌های دینی و پارلمانی نماند. سکینه سادات‌پاد، وکیل دادگستری و دستیار سابق رئیس‌جمهور در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) نوشت: «رسانه ملی که باید تبلور وحدت در عین کثرت باشد به صحنه‌ای از خطاهای سمی و ضد انسجام تبدیل شده است. تشکیل جلسه فوری شورای نظارت بر صداوسیما و بازنگری در ساختار آن ضروری است».
در میان چهره‌های اصولگرا نیز این اتفاق بازتاب یافت. حمید رسایی، نماینده پیشین مجلس با اشاره به بیانات رهبر انقلاب نوشت: «این اتفاق مصداق یک فتنه رسانه‌ای بود که خوشبختانه با سرعت عمل مسئولان صداوسیما در نطفه خفه شد. ملت ایران، شیعه و سنی در برابر نفوذی‌ها هوشیارانه ایستاده‌اند».
در نتیجه آنطور که بسیاری از تحلیلگران معتقدند، اتفاق اخیر بار دیگر نشان داد که مساله وحدت مذهبی، نه یک شعار سیاسی بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای پایداری اجتماعی، امنیت ملی و حفظ سرمایه‌های انسانی کشور است زیرا تجربه نشان داده که حتی یک خطای رسانه‌ای می‌تواند، زمینه‌ساز التهاب‌های گسترده در فضای عمومی شود اما آنچه در این میان اهمیت دارد، واکنش هوشمندانه جامعه و اهتمام مسئولان به رفع آسیب‌ها و اصلاح مسیر است.
بازار