بزرگنمايي:

پیام فارس -  این روزها در کمتر خانه و خانواده‌ای فردی که دانشجو نباشد یا روزی به دانشگاه نرفته باشد دیده می‌شود، بیشتر افراد دارای مدرک دانشگاهی هستند حتی اگر در رشته‌ غیرمورد علاقه‌شان تحصیل کرده باشند.
برخی هم در رشته مورد علاقه‌شان درس خواندند اما پس از فارغ‌التحصیلی بازاری برای کار در آن رشته نیافتند.
 
همه این‌ها سر این مسأله است که باید آموزش عالی ساماندهی شود؛ چطور؟ از طریق آمایش؛ آمایش چیست؟ نام طرحی که از طریق آن آموزش عالی ساماندهی می‌شود، یعنی سنجش و پذیرش دانشجو، مأموریت گرایی دانشگاه‌ها، مهارت محوری مؤسسات آموزش عالی و به طور کلی رشته‌ها و دانشگاه‌ها ساماندهی می‌شوند؛ بر چه اساس ساماندهی می‌شوند؟ براساس نیاز منطقه، شهر و استانی که در آن درس می‌خوانند.
سند آمایش آموزش عالی سندی است که از سوی شورایعالی انقلاب فرهنگی تصویب شده تا چراغ راهی برای وزارت علوم در ساماندهی آموزش عالی باشد، براساس این سند مراکز آموزش عالی به توسعه کیفی رسیده و فارغ‌التحصیلان نیز می‌توانند با خیال راحت به بازار کار دست یابند.
در رابطه با آمایش آموزش عالی، ضرورت وجود آن و چگونگی اجرای سند آمایش آموزش عالی از سوی وزارت علوم با مهدی گلشنی استاد دانشگاه صنعتی شریف گفت‌وگو کردیم.
آنچه در گفت‌وگوی ما با گلشنی می‌خوانید:
* آموزش‌ها در راستای ایجاد مهارت لازم برای ورود به صنعت و بازار کار نیست
* نیازهای اولیۀ کشور در سیستم آموزشی فعلی در نظر گرفته نمی‌شود
* رسانه‌ها درباره رشته‌ها و نیازهای کشور روشنگری کنند
* نکات مغفول مانده در سیستم آموزش و پرورش فعلی کشور
* در پذیرش دانشجویان باید نیازهای کشور مطرح باشد نه مد
فارس: بنا بر آمار موجود، برخی رشته‌های تحصیلی که از اقبال بیشتری برخوردارند دارای بازار کار کمتری هستند، به نظر شما این اتفاق حاصل چه رویکردی است؟
گلشنی: این رخداد حاصل چند عامل است، اولاً، وقتی رشته ای مُد شد، دانش آموزان و والدین آنها چشم و گوش بسته از آن تبعیت می‌کنند و نیازهای کشور در این مورد مطرح نیست. ثانیاً، عده ای فکر می‌کنند که با رشته‌هایی مانند علوم کامپیوتر قابلیت جذبشان در خارج از کشور بیشتر می‌شود یا از همین جا می‌توانند برای شرکت‌های خارجی کار کنند.
البته لازم به ذکر است که برای بسیاری از رشته‌ها به طور مثال رشته کامپیوتر به شرط تخصص و مهارت‌آموزی در راستای نیازهای فعلی کشور کارهای بسیاری قابل تعریف است و می‌توانند مقدمات کارآفرینی گسترده ای باشند، ولی مشکل این است که آموزش‌ها به دلیل معیارهای نادرست در راستای ایجاد مهارت لازم برای ورود به صنعت و بازار کار نیست.
یک اصلاح اساسی در قوانین جذب و پرورش دانشجویان کشور لازم است و آن مستلزم استفاده از افراد ذیصلاح و متعهد به مصالح کشور در وضع این قوانین و معیارها و پرهیز از به کارگیری عوامل وابسته به غرب یا بی تفاوت به مصالح کشور است.
* انتخاب رشته‌ها براساس تبعیت از مد روز نباشد
فارس: سیستم جذب و پرورش دانشجو در ایران تا چه اندازه کارآمد است؟
گلشنی: من آن را از این جهت موفق نمی‌بینم که انتخاب رشته‌ها در بیشتر افراد بر اساس تبعیت از مُد روز است، باید رسانه‌ها درباره رشته‌ها و نیازهای کشور روشنگری کنند. وقتی در دو دهۀ پیش ما در مجارستان بودیم، که تازه از بند شوروی خلاصی یافته بود، از افراد آکادمی علوم مجارستان پرسیدم: چه رشته ای در کشور شما داوطلب زیاد دارد؟ گفتند: حقوق. پرسیدم چرا؟ گفتند برای اینکه ما تازه مستقل شده ایم و نیازمند قوانین مناسب کشورمان هستیم توجه به نیازهای کشور و روشنگری در مورد آنها کمتر در محیط ما صورت گرفته است.
* سیستم آموزشی مطلوب نیست
فارس: آیا امکان تغییر سیستم آموزشی در ایران وجود دارد یا شرایط فعلی بهترین حالت ممکن است؟
گلشنی: امکان آن وجود دارد ولی این مسأله مشروط به استفاده کردن از افکار نخبگان و افراد ذیصلاح است، که متاسفانه در کشور ما رایج نیست. سیستم فعلی آموزش و پرورش از نظر من مطلوب نیست، چون نیازهای اولیۀ کشور را کمتر در نظر می گیرد. به علاوه این سیستم صرفاً آموزشی است و پرورشی در کار نیست. 
* نیازهای کشور و قابلیت سیستم آموزشی در جذب فارغ التحصیلان باید در مراحل سنجش و پذیرش دانشجو مد نظر قرار گیرد
فارس: نقش وزارت علوم در نظارت بر جذب و البته آینده دانشجو به چه میزان است؟
گلشنی: نقش وزارت علوم در موارد ذکر شده بسیار ضعیف بوده است. در برنامه ریزی‌های فعلی کشور نه رفع نیازهای کشور مطرح است و نه قابلیت کشور برای جذب فارغ التحصیلان، در حالی که این دو مورد بسیار مهم هستند.
در برنامه ریزی‌های فعلی نه رفع نیازهای کشور مطرح است و نه قابلیت کشور برای جذب فارغ‌التحصیلان؛ در حالی که این دو مورد در سیستم آموزشی از موارد بسیار مهم هستند.
* چه نکته‌ای در سیستم آموزشی فعلی مغفول مانده است؟
فارس: پیوستگی سیستم آموزش ابتدایی و آموزش عالی کشور را در چه سطحی می‌بینید؟
گلشنی: نکته ای که در برنامه ریزی فعلی آموزش و پرورش مغفول مانده است این است که در صورتی که دانش آموز نخواهد تحصیلات خود را بعد از دبیرستان ادامه دهد باید حداقل مطالب لازم برای زندگی روزمره را یاد گرفته باشد.
لازم نیست که همۀ مطالب سطح بالاتر در دبیرستان مطرح شود، بلکه فهم مفاهیم مهم علم ، نظیر ماده و نیرو و انرژی مهم است و همچنین بعضی از ابعاد کاربردی علم که در زندگی روزمره مطرح هستند. قدرت تحلیل، تفکر و خلاقیت در راستای استعداد افراد که نه تنها برای ادامه در سطوح بالاتر بسیار مهم است بلکه برای زندگی شخصی و اجتماعی افراد نیز حائز اهمیت است می‌تواند در سطوح ابتدایی علم آموزی تقویت شود.
* پیوستگی سطوح آموزشی فعلی کشور از طریق اندیشه افراد ذیصلاح
فارس: به نظر شما این امر در کشور ما قابل تحقق است؟
گلشنی: به نظر من پیوستگی دو سطح آموزش ابتدائی و آموزش عالی در کشور به راحتی امکان پذیر است اما برای تحقق این امر باید از فکر افراد ذیصلاح استفاده شود.
فارس: چرا با وجود تعداد بالای دانشجو، در بسیاری از نقاط مورد نیاز کشور با بحران نیروی متخصص مواجه هستیم؟
گلشنی: بله این مسأله در برخی نقاط وجود دارد و دلیل آن هم این است که برنامه دانشگاه‌ها عمدتاً در راستای رفع نیازهای کشور و تربیت نیروهای متخصص برای انجام این امر مهم نیست.
در پذیرش دانشجویان برای رشته‌های مختلف دانشگاهی باید رفع نیازهای کشور مد نظر قرار گیرد نه مد و مسائل دیگر؛ باید به میزان نیاز کشور و متناسب با آن در هر رشته نیروی متخصص پرورش داده شود
ما به ندرت برنامه هایی برای سنجش نیازهای کشور و تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز داریم، اتفاقی که شاید نیاز به همکاری تنگاتنگ دانشگاه‌ها، وزارت علوم و سایر دستگاه‌های مربوطه دارد.
فارس: در حال حاضر شاهد رشد نامتوازن رشته‌های آموزش عالی هم هستیم که اتفاقا وزیر علوم از آن با عنوان رشد کاریکاتوری یاد کرده است، نظر شما درباره این رشد کاریکاتوری چیست؟
گلشنی: باید در رشته‌های مختلف مانند علوم انسانی، علوم پایه، هنر، کشاورزی و فنی و مهندسی به اندازه نیاز جامعه دانشجو پذیرش کنیم، اینکه یک رشته مد می‌شود و داوطلبان ورود به آموزش عالی و حتی خانواده‌هایشان چشم بسته به دنبال آن می‌روند سبب رشد نامتوازن یک رشته خاص در نظام آموزش عالی کشور می‌شود.
* در پذیرش دانشجویان باید نیازهای کشور مطرح باشد نه مد
فارس: این مدها به چه دلیل به وجود می‌آید؟
گلشنی: مثلا داوطلبان کنکور و حتی خانواده‌هایشان فکر می‌‌کنند یک رشته خاص دارای جایگاه اجتماعی بالاتر است یا درآمد بهتری دارد و همه به دنبال همان رشته می‌روند، در حالیکه نظام آموزش عالی باید دارای آمایش باشد.
فارس: درباره آمایش نظام آموزش عالی هم صحبت کنید.
گلشنی: آمایش آموزش عالی یعنی اینکه در پذیرش دانشجویان در یک رشته نیازهای کشور مطرح باشد نه مد.
دانشگاه‌ها باید در پذیرش دانشجویان برای رشته‌های مختلف، رفع نیازهای کشور را مد نظر قرار دهند و به میزان نیاز کشور و متناسب با آن نیروی متخصص پرورش دهند.
* مدرک گرایی بلای جان دانشجویان
فارس: این وضعیت در حال حاضر در نظام آموزش عالی به چه صورت است؟
گلشنی: در حال حاضر به ندرت برنامه‌هایی برای سنجش نیازهای کشور و تربیت نیروهای متخصص مورد نیاز می بینیم، برای این امر باید دستگاه‌ها با هم هماهنگ شوند.
به طور کلی من معتقدم خصوصیات دانشمندان بزرگ ما مانند ابوریحان در تلاش و حس کنجکاوی باید به دانشجو تزریق شود و در عین حال اخلاق هم به دانشجویان تزریق شود، البته در حال حاضر دانشجویان در دانشگاه‌های ما صرفا آموزش می‌بینند تا مدرک بگیرند و مسائل اینچنینی مطرح نیست.
البته پژوهش‌های ما نیز غیرکاربردی هستند، طبق تأکیدات و فرمایشات مقام معظم رهبری آن پژوهش‌ها و مقالاتی باید نمره بالا بگیرند که در رفع نیازها یا در راستای نوآوری در علم بوده و ویژگی مرزشکنی داشته باشند.
فارس: نکته پایانی.
گلشنی: در پایان می‌خواهم این نکته را بگویم که در کشور ما از دبستان تا دانشگاه، از معلمان تا اساتید ما تعداد زیادی به این شکل عمل می‌کنند که به تقلید کورکورانه از غرب می‌پردازند، در حالیکه می بینیم که خود غرب به چه شکل است، من نمی‌گویم که ما نباید چیزی را از غرب بگیریم، این مسأله اشکال ندارد که ما نکات مثبت را از آن‌ها آموزش ببینیم اما تبعیت کورکورانه و بدون تفکر و تامل اشکال دارد.