بزرگنمايي:

پیام فارس- وقتی از واژه «کار دانشجویی» صحبت می‌کنیم، منظورمان کار پاره‌وقتی است که نخستین گام‌های یک جوان برای استقلال مالی محسوب می‌شود. دانشجویان معمولا کار دانشجویی را با هدف تأمین بخشی از هزینه‌های زندگی و تحصیل یا با هدف کسب تجربه و آماده‌شدن برای بازار کار انجام می‌دهند. با این شرایط، کار دانشجویی می‌تواند مرتبط یا غیرمرتبط با رشته تحصیلی دانشجو باشد.

کار دانشجویی یک پدیده رایج در بین تمام دانشجویان جهان محسوب می‌شود و بسیاری از دانشگاه‌ها شرایط کار پاره‌وقت را - البته براساس قانون هر کشور - برای دانشجویان‌ داخلی و بین‌المللی فراهم می‌کنند؛ این دسته از کارها می‌توانند شامل کار در سایت، کتابخانه یا سالن ورزشی دانشگاه یا حتی تدریس درس‌های مختلف مثل کامپیوتر یا زبان باشد.

البته گاهی دانشجویان ترجیح می‌دهند که کاری خارج از محیط دانشگاه و متفاوت از رشته تحصیلی‌شان را تجربه کنند. یکی از این کارها که در کشورهای خارجی به ویژه برای دانشجویان بین‌المللی بسیار متداول است، کار در کافه‌ها و رستوران‌ها است که علاوه بر تأمین بخشی از هزینه‌های زندگی دانشجو، راهی مناسب برای یادگیری سریع‌تر زبان جدید و آشنا شدن با فرهنگ آن کشور محسوب می‌شود. فروشندگی،‌ صندوقداری،‌ کار در مهدکودک یا نگهداری از کودک هم از دیگر مشاغلی پاره‌وقتی محسوب می‌شوند که دانشجویان در کشورهای مختلف می‌توانند آنها را انجام دهند.

همانطور که اشاره شد، شرایط کار دانشجویی برای دانشجویان بین‌المللی به مقررات هر کشور بستگی دارد؛ به عنوان مثال در کشور ترکیه، دانشجویان بین‌المللی باید حتماً مجوز جداگانه‌ای برای کار دریافت کنند و در این شرایط تا حدود 30 ساعت در هفته اجازه کار دارند. میزان ساعت کار دانشجویی برای دانشجویان بین‌المللی در کشور ایتالیا هم حداکثر 20 ساعت در هفته تعیین شده است که در زمان تعطیلات تا 40 ساعت نیز قابل افزایش است.

در کشور آلمان هم دانشجویان بین‌المللی طبق قوانین "اجازه کار دانشجویی"، تا 30 ساعت در هفته اجازه کار دارند که این میزان در طول سال معادل 120 روز کامل یا 240 روز به صورت پاره‌وقت است. در کشور کانادا هم دانشجویان بین‌المللی حداکثر تا 20 ساعت در هفته اجازه کار دارند که این زمان در ایام تعطیلات تا 40 ساعت نیز قابل افزایش است. 

مریم دانشجوی کارشناسی ارشد شیمی در یکی از دانشگاه‌های آلمان، درخصوص شرایط کار دانشجویی در این کشور می‌گوید: امکان چند مدل کار دانشجویی در دانشگاه‌ها وجود دارد. یک مدل به شکل دستیار (Totur / Assist) است که دانشجو با استاد خود کار می‌کند و (سرکلاس درس) برای حل تمرین‌ یا در محیط آزمایشگاه، به استاد کمک می‌کند که این شکل کار دانشجویی با رشته تحصیلی دانشجو کاملاً مرتبط است. مدل دیگر، فعالیت دانشجو در کتابخانه یا کارهای دفتری دانشگاه است که برعکس مدل قبلی، با رشته تحصیلی دانشجو مرتبط نیست. سومین مدل هم برگزاری نمایشگاه‌های کار توسط خود دانشگاه‌ است که از شرکت‌ها و نهادهای مختلف برای حضور در دانشگاه دعوت می‌کنند و دانشجویان این فرصت را پیدا می‌کنند تا با نمایندگان شرکت‌ها صحبت و رزومه کاری‌شان را ارائه کنند که طبیعتاً کاری که پیدا می‌کنند، مرتبط با رشته تحصیلی‌شان خواهد بود.

وی در مورد موقعیت‌های کاری خارج از دانشگاه هم گفت: دانشجویان می‌توانند خارج از محیط دانشگاه در کافه‌ها و رستوران‌ها، دفتر پست یا فروشگاه‌ها کار کنند که معمولاً هم ارتباطی با رشته تحصیلی دانشجو ندارد. در عین حال، امکان یافتن شغل‌هایی مرتبط با رشته تحصیلی البته برای دانشجویان کارشناسی ارشد (مستر) یا دانشجویان ترم آخر کارشناسی وجود دارد.

مریم با اشاره به ساعت مجاز کار دانشجویان در آلمان تأکید کرد: بسته به شهری که دانشجو در آنجا تحصیل می‌کند، حقوق دریافتی می‌تواند بخشی از هزینه‌های زندگی را تأمین کند. به عنوان مثال در شهرهایی مثل مونیخ یا فرانکفورت که هزینه‌های زندگی نسبتا بالاست، حقوق دریافتیِ یک کارِ پاره‌وقتِ دانشجویی چندان جوابگو نیست؛ ولی در شهرهای کوچک‌تر، حقوق دریافتی می‌تواند بخش بیشتری از هزینه‌های دانشجو را پوشش دهد. اگر دانشجو بتواند در کنار تحصیل و رسیدگی درست به درس‌ها، حداقل تا 20 ساعت در هفته کار کند، می‌تواند بخش زیادی از هزینه‌های ماهانه‌اش را تأمین کند. در غیر اینصورت و با کار کمتر از هشت ساعت در هفته (mini job)‌ شاید نیمی از هزینه‌های زندگی دانشجویی پوشش داده شود. در کل این موضوع بستگی به شهر محل تحصیل و زندگی،‌ نوع کار دانشجویی (تخصصی بودن و مرتبط بودن با رشته تحصیلی) و میزان ساعت کاری در هفته دارد.

برخی از دانشگاه‌های جهان، وب‌سایت‌های خاصی را تحت عنوان Student Employment یا Student Jobs Search طراحی کرده‌اند که امکان جستجو در بین مشاغل مختلف را براساس شرایط دانشجو، شغل مورد درخواست و میزان حقوق پرداختی فراهم می‌کنند.

اما کار دانشجویی در کنار مزایای مختلفی که دارد - از جمله کسب درآمد و استقلال نسبی مالی، کسب تجربه و آماده شدن برای ورود به بازار کار،‌ یادگیری سریع‌تر زبان و ... - معایبی هم دارد. یکی از اصلی‌ترین معایب کار دانشجویی، خستگی ناشی از همزمانی درس خواندن و کار کردن است که ممکن است با اثرات منفی روی سلامت جسمی و روانی دانشجو یا حتی اُفت تحصیلی همراه باشد. پایین بودن درآمد دریافتی هم یکی از معایب کار دانشجویی محسوب می‌شود.

امین که در انگلیس داروسازی خوانده، درباره شرایط کار دانشجویی در این کشور می‌گوید: دانشگاه، مشاغل پاره‌وقت برای دانشجویان ارائه می‌داد، اما به شدت رقابتی بود. وی با اشاره به این که ویزای دانشجویی به او اجازه می‌داد 20 ساعت در هفته کار کند، گفت: اما عملا بیشتر از 10 یا 12 ساعت در هفته نمی‌توانستم کار کنم، چون درس‌ها سنگین بودند و به ازای هر ساعت، حدود هشت پوند دریافت می‌کردم که واقعا کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌داد؛ اما اگر کسی بتواند به طور کامل 20 ساعت در هفته کار کند، با همان حداقل دستمزدی که دریافت می‌کند، می‌تواند هزینه اجاره خانه و خوراک را پرداخت کند. در تابستان، محدودیت 20 ساعت در هفته برداشته می‌شود و می‌توان به طور تمام‌وقت کار کرد و از پس هزینه‌های زندگی برآمد.

وی درباره برخورد اساتید با دانشجویان شاغل تأکید کرد: اساتید به طور کلی مشکلی با کار کردن دانشجویان ندارند، اما حساسند که دچار افت تحصیلی نشویم. برخی از آنها حتی اگر متوجه شوند که دانشجو نیاز به کمک مالی دارد، سعی می‌کنند پیگیر باشند تا دانشجو بتواند کمک هزینه تحصیلی از دانشگاه یا مؤسسه‌های خصوصی دریافت کند.

در طول دو سال گذشته و با همه‌گیر شدن بیماری کووید 19 در سراسر جهان و به دنبال آن، تعطیل‌شدن دانشگاه‌ها و مجازی‌شدن کلاس‌های درس، دانشجویان فرصت بیشتری را برای انجام کارهای دانشجویی و همزمان، حضور راحت‌تر در کلاس‌های مجازی دانشگاه پیدا کرده بودند؛ اما در عین حال، مشکلات اقتصادی ناشی از این بیماری و تعطیل‌شدن اجباری بسیاری از مشاغل و کسب‌وکارها، به چالش جدی برای دانشجویان تبدیل شد و برخی از آنها را با مشکلات مالی روبرو کرد. حالا اما با نزولی شدن سیر ابتلا به بیماری و بهبود شرایط در سراسر جهان، بیشتر کلاس‌های دانشگاه‌ها از پاییز امسال به شکل حضوری برگزار می‌شوند و شاید دوباره، شرایط برای تحصیل و کار همزمان دانشجویان کمی سخت شود؛ آنهم در شرایطی که گروهی از اساتید معتقدند، دانشجویان تمام‌وقت نباید وقت خود را صرف اشتغال کنند.

همه چیز در مورد طرح «همیار دانشجو»

اما اگر بخواهیم شرایط کار دانشجویی برای دانشجویان ایرانی در داخل کشور را بررسی کنیم، باید اول این نکته را متذکر بشویم که مسئولان دانشگاه‌ها به جای واژه «کار دانشجویی» از واژه «همیار دانشجو» استفاده می‌کنند. دستورالعمل طرح همیار دانشجو در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به تصویب وزیر علوم رسیده و به دانشگاه‌های سراسر کشور ابلاغ شده است.

ترویج فرهنگ همیاری در میان دانشجویان؛ بهره‌گیری از همیاری دانشجویان در پیشبرد امور آموزشی، پژوهشی فرهنگی، دانشجویی، اداری و رفاهی مؤسسه؛ ایجاد بستر مناسب جهت مشارکت بیشتر دانشجویان در فعالیت‌های تخصصی و فنی در زمینه تحصیل خود؛ ایجاد زمینه‌های کسب تجربه برای دانشجویان در حین تحصیل، از اهداف اصلی طرح همیار دانشجو است. 

شرایط متقاضیان طرح همیار دانشجو نیز شامل: گذراندن حداقل یک نیمسال تحصیلی برای دانشجویان دوره کاردانی، کارشناسی پیوسته و ناپیوسته و دکترای حرفه‌ای؛ اعلام نیاز واحدهای مختلف مؤسسه با توجه به شرح وظایف محوله تشخیص واحدهای درخواست‌کننده مبتنی بر کارایی دانشجو برای همکاری با واحد مربوطه؛ داشتن صلاحیت‌های عمومی و آموزشی به تشخیص معاونت دانشجویی مؤسسه؛ حداقل میانگین معدل در مقطع کاردانی، کارشناسی پیوسته و ناپیوسته 12 و مقاطع تحصیلات تکمیلی و دکترای حرفه‌ای 14 اعلام شده است.

دکتر سید احمد مدنی، مدیر کل امور دانشجویی دانشگاه تهران در این خصوص تأکید کرد: نگاه کلی به بحث «همیار دانشجو»، اشتغالزایی نیست؛ زیرا دانشجویان دانشگاه بصورت تمام‌وقت مشغول تحصیل هستند و فقط بعنوان کسب تجربه در تعامل‌های حرفه‌­ای و اجرایی و همچنین بهره‌گیری از توان علمی و عملیاتی این سرمایه‌های گرانقدر در پیشبرد امور اجرایی و علمی، از «همیاران دانشجو» در دانشگاه‌های کشور از جمله دانشگاه تهران بهره گرفته می‌شود.

وی تصریح کرد: بنابراین کلمه «کار دانشجویی» به دلیل نوع فعالیت دانشجویان در ساعات غیردرسی و آموزشی و نگاه کلی به همیاری این عزیزان در محیط علمی، پژوهشی و اداری دانشگاه استفاده نمی‌شود، بلکه از عنوان «همیار دانشجو» بهره گرفته می‌شود. همیاران دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی از کارشناسی تا دکتری و در واحدهای مختلف دانشگاه اعم از واحدهای اداری- خدماتی، آموزشی و پژوهشی به فراخور نیاز و توان آنها فعالیت می‌کنند. این امور می‌تواند از کمک به پیشبرد امور آموزشی- پژوهشی تا امور اداری- خدماتی جاری در فضای دانشگاه باشد.

مدیر کل امور دانشجویی دانشگاه تهران درباره آمار تعداد دانشجویان دانشگاه تهران که در داخل دانشگاه مشغول فعالیت هستند، گفت: با توجه به اینکه جمعیت دانشجویان در دانشگاه به فراخور ورود و دانش‌آموختگی دائماً درحال تغییر است و با توجه به گستردگی دانشگاه تهران با بیش از 45 هزار دانشجوی درحال تحصیل، بیان درصد به این شکل بسیار مشکل است. به علاوه اینکه تعداد واحدهای در تعامل مستقیم با دانشجویان همیار هم زیاد است. به عنوان مثال در معاونت دانشجویی از همیاری دانشجویان در امور اداری در واحدهای ستادی، در مرکز مشاوره دانشگاه جهت ارائه خدمات ویژه دانشجویی، بررسی و تحلیل داده‌ها و آمارها، نظارت خاص دانشجویی بر خوابگاه‌های دانشجویی و سایر موارد استفاده می‌شود. در کل می‌توان گفت در هر زمان از کمتر از 5 % دانشجویان بعنوان همیار دانشجو بهره گرفته می‌شود که این میزان بسیار کم است.

دکتر مدنی خاطرنشان کرد: حداکثر ساعت همیاری در ماه 80 ساعت است و حق‌الزحمه دانشجویان بسته به مقطع تحصیلی دانشجو و نوع کار که تخصصی یا غیرتخصصی باشد متغیر است. میزان دریافتی در سال گذشته بابت هر ساعت بین صد هزار تا چهارصد هزار ریال متغیر بوده است. البته وی تاکید می کند که بر اساس پیشنهاد ارائه شده، این مبلغ در نیمسال پیش رو افزایش قابل توجهی خواهد داشت.

مدیر کل امور دانشجویی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: «جهاد علمی برای تحقق دانشگاه کارآفرین با رویکرد مسئولیت اجتماعی» سیاست و شعار اصلی دانشگاه تهران است. این دانشگاه تمام توان خود را در این زمینه بکار گرفته است تا ضمن آموزش نیروی انسانی متعهد متخصص، فضای کارآفرینی لازم به‌ویژه در حوزه دانش‌بنیان را برای دانشجویان و دانش‌آموختگان خود فراهم کند. البته در این راه نباید فراموش نمود که یکی از مسئولیت‌های ذاتی و محوری دانشگاه، آموزش دانشجویان آن هم بصورت تمام‌وقت است. قاعدتاً برنامه آموزشی برای دانشجویان در اولویت نخست دانشگاه است.

وی افزود: دانشگاه تهران با تدابیر مختلف مانند برنامه‌های کارآموزی و کارورزی، فعالسازی کانون‌های و انجمن‌های علمی دانشجویی، تأسیس و راهبری پارک‌های علم و فناوری در واحدهای دانشگاهی مختلف، همچنین برگزاری دوره‌های مهارت‌آموزی مشترک با سازمان‌ها و نهادهای خارج دانشگاهی تلاش دارد تا فضای مهارت‌آموزی را هم در کنار تحصیل علوم دانشگاهی، ایجاد کند؛ اما برنامه‌ریزی آموزشی بعنوان مسئولیت اصلی دانشگاه به هیچ وجه نباید دستخوش مشاغل دانشجویان خارج از فضای دانشگاه باشد.

دکتر مدنی با تاکید بر این که بر اساس آئین‌نامه‌های آموزشی، دوره آموزش‌های حضوری به‌صورت تمام وقت برای دانشجویان برنامه‌ریزی می‌شود، گفت: بنا بر ماده 17 آئین‌نامه آموزشی دوره‌های کاردانی و کارشناسی، ماده 14 آئین‌نامه دوره کارشناسی ارشد و ماده 5 آئین‌نامه دکتری تخصصی، حضور دانشجویان در تمامی کلاس‌های درسی اجباری است. ضمناً هر دانشجو با توجه به مقطع تحصیلی 8 نیمسال در دوره کارشناسی، 4 نیمسال در دوره کارشناسی ارشد و 8 نیمسال در دوره دکتری مجاز به تحصیل است. هر چند قوانین، درآمدزایی و اشتغال غیردولتی پاره‌وقت را برای دانشجویان غیربورسیه منع نکرده‌­اند، اما باید همواره این نکته را مدنظر قرار داد که وظیفه و تعهد اصلی دانشجویان بویژه با توجه به هزینه‌های سنگین تحصیل در دوره‌های آموزش رایگان، تحصیل و پژوهش است. جهت کمک به دانشجویان مستعد نیازمند، تسهیلات گوناگونی توسط صندوق رفاه دانشجویان و دانشگاه تهران در نظر گرفته شده است و همواره تلاش بر این است که با توجه به شرایط پیچیده اقتصادی برای دانشجویان، شرایطی ایجاد شود که تنها دغدغه دانشجویان، آموزش و پژوهش باشد، هرچند که بدون شک در این راه موفقیت کامل نبوده است.

دکتر حمیدرضا نوری، معاون سابق فرهنگی و دانشجویی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز با اشاره به این که ترویج فرهنگ کار در دین مبین اسلام تشویق شده است، در خصوص این طرح گفت: تعبیر بهتری از کار دانشجویی، همیار دانشجویی است. بدین معنی که گروهی از دانشجویان به دلیل دارا بودن توانمندی خاصی که می‌توان از آن برای پیشبرد فعالیت‌های دانشگاه استفاده کرد، از ظرفیت همیار دانشجویی استفاده می‌کنند. طبیعتاً این فعالیت، باعث می‌شود یک تجربه کاری هم برای دانشجویان رقم بخورد. علاوه بر این، برخی از مخارج زندگی دانشجویان تامین می‌شود.

وی افزود: آخرین سند مربوط به همیار دانشجویی، 27 اردیبهشت سال 1400 از سوی وزارت علوم به دانشگاه‌ها ابلاغ شد. در این ابلاغیه ذکر شده که هیئت امنای دانشگاه‌ها می‌توانند به میزان 20 درصد، حق همیاری را افزایش دهند. دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی نیز از 29 تیرماه 1400 تغییراتی در میزان پرداختی به دانشجویان ایجاد کرده است. مبالغ قبلی به ترتیب برای همیاران مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در حدود هر ساعت 18 هزار ریال، 25 هزار ریال و 45 هزار ریال بوده است. پس از افزایش، سقف این مبالغ به ازای هر ساعت همیاری به ترتیب 25 هزار ریال، 40 هزار ریال و 74 هزار ریال تغییر پیدا کرد.

معاون سابق فرهنگی و دانشجویی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی تأکید کرد: ما در نیمسال دوم سال تحصیلی گذشته، 436 همیار دانشجو داشتیم که اغلب آنها در دانشکده‌ها و به عنوان دستیار حل تمرین استادان مشغول فعالیت بودند. هفت نفر از دانشجویان در مراکز مشاوره و 31 نفر از آنها در خوابگاه‌ها به عنوان همیار دانشجو مشغول به کار بودند. قصد ما این است که برای ترم آینده، همیار دانشجویی بخش آموزشی را از بخش فرهنگی و دانشجویی تفکیک کنیم. حوزه معاونت دانشجویی و فرهنگی، حوزه وسیعی است و قصد داریم بیشتر کارهای دانشجویی را در بخش های فرهنگی و دانشجویی متمرکز کنیم. جدا کردن همیار دانشجویی آموزشی از همیار حوزه فرهنگی، دانشجویی بدین معناست که فرآیند ثبت‌نام و تأیید گزارش عملکرد و هم چنین پرداخت حق‌الزحمه از سوی معاونت آموزشی انجام خواهد پذیرفت. با توجه به نشستی که اخیرا معاونین دانشجویی داشتند، سازمان امور دانشجویی قرار است مبالغی که در دستورالعمل همیار دانشجویی بیان شده، افزایش دهد. در مجموع، دانشجویانی که علاقمند هستند در زمینه‌های دانشجویی، رفاهی و آموزشی به دانشگاه کمک کنند، ممکن است مبالغ پرداختی را کم بدانند، اما برنامه دانشگاه این است که با توجه به ظرفیت‌های دانشگاه این مبالغ را افزایش دهد، اما طبیعتا بیشتر از دستور هیئت امنا ممکن نیست.

دکتر نوری با بیان این که سقف ساعت همیاری دانشجو 85 ساعت در ماه است، درخصوص دیدگاه برخی اساتید که دانشجویان را از کار در حین تحصیل نهی می‌کنند، گفت: این که اساتید تاکید دارند دانشجویان به وظیفه اصلی خود که آموزش و پژوهش در دانشگاه است، اهتمام داشته باشند، بسیار صحیح است. دانشجو نباید در دوران دانشجویی خود، فعالیت‌های دانشگاهی خود را فرع قرار دهد و کسب درآمد را اصل. طبیعتا این رویکرد، به آموزش دانشگاه و اهداف متعالی علمی لطمه خواهد زد و نهایتا باعث افت دانشگاه خواهد شد. منطقی این است که اجازه دهیم دانشجو هم تجربه کار داشته باشد و هم تحصیل خود را به طور معمول ادامه دهد، در حالتی که ما زمینه‌های فعالیت جانبی را در دانشگاه فراهم کنیم. برخی از دانشجویان مشکلات اقتصادی دارند و اصولا دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقطع سنی قرار دارند که حتما باید وارد بازار کار شوند. این موضوع هم نیازمند مدیریت خود دانشجویان است و نباید موجب افت تحصیلی آنها شود.

بحث افزایش نرخ دستمزد همیار دانشجو یا اصطلاحاً حق همیاری در دستور کار دانشگاه‌های دیگر هم قرار گرفته است. به عنوان مثال، با پیگیری اداره خدمات و رفاه دانشجویان معاونت دانشجویی دانشگاه علامه طباطبایی، هیئت امنای این دانشگاه نرخ دستمزد همیار دانشجو (حق همیاری) متقاضیان کار پاره‌وقت دانشجویی را که از سال 1395 بدون تغییر مانده بود، اصلاح کرد و ارقام آن را با توجه به نوع مقطع و تعداد واحد گذرانده‌شده، افزایش داد و نرخ‌های جدید را برای سال 1401 اعلام کرد.

 دانشجویان به دلیل نیاز مالی یا برای آماده شدن جهت ورود به بازار کار، همزمان با تحصیل مشغول به کار هستند. شاید اگر سازوکاری مناسبی برای شناسایی و رفع مشکلات دانشجویان اعمال و در عین حال، زمینه لازم برای کسب تجربه و مهارت‌آموزی در حین تحصیل را برای آنها فراهم کنیم، شاهد تربیت نیروهای متخصص و حرفه‌ای بیشتری در عرصه‌های مختلف خواهیم بود. قطعاً طرح‌هایی مانند «همیار دانشجو» می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشند.