پیام فارس - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
ورود گسترده مهاجران و سرمایه‌گذاران اسرائیلی به قبرس زنگ خطر را برای ساکنان این جزیره و ناظران منطقه‌ای به صدا درآورده است؛ افرادی که شباهت‌های گذشته حیفا را در وضعیت امروز لارناکا مشاهده می‌کنند.
حافظ ایوبی-کردل| لارناکا، سومین شهر بزرگ قبرس پس از نیکوزیا و لیماسول، به‌واسطه فرودگاه بین‌المللی خود - مهم‌ترین دروازه ورود گردشگران به کشور - در کانون توجه قرار گرفته است. به‌نظر می‌رسد در پس موج خرید و فروش املاک، یک پروژه عمیق‌تر اسرائیلی نهفته است که هدف آن بازسازی نظم شرق دریای مدیترانه است؛ پروژه‌ای که قبرس در آن هم به‌عنوان دروازه و هم به‌عنوان پایگاه عمل می‌کند.
سال گذشته، گزارش‌ها از افزایش آمار معاملات خرید زمین و املاک توسط اسرائیلی‌ها در سراسر جمهوری قبرس - یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا - حکایت داشت. اگرچه تعداد معاملات هنوز چشم‌گیر نیست، اما سرعت خریدها افزایش یافته است. برخی این موج را نشانه‌ای از کاهش تصویر ذهنی رژیم صهیونیستی به‌عنوان «امن‌ترین مکان برای یهودیان» می‌دانند. عده‌ای دیگر، این پدیده را محصول جانبی تغییرات در ساختار ژئوپلیتیک شرق دریای مدیترانه می‌دانند؛ جایی که قبرس نقش یک گره حیاتی در چشم‌انداز دریایی نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، ایفا می‌کند.
قبرس، سومین جزیره بزرگ مدیترانه، از زمان تهاجم ترکیه به منطقه شمالی آن در سال 1974 تقسیم شده است؛ اقدامی که جمهوری ترک‌نشین قبرس شمالی (TRNC) را بدون شناسایی بین‌المللی ایجاد کرد. حدود 400هزار قبرسی ترک در آن بخش تحت حمایت آنکارا زندگی می‌کنند، درحالی‌که جمهوری قبرس جنوبی، مورد شناسایی بین‌المللی و محل زندگی 1.3میلیون نفر، اکنون سواحل خود را با املاک متعلق به اسرائیلی‌ها می‌بیند که روزبه‌روز افزایش می‌یابد.
تنها آمارها نمی‌توانند الگوی بزرگ‌تر را نشان دهند. بر اساس داده‌های سازمان حسابرسی قبرس، خریداران غیراروپایی در پنج سال گذشته عمدتا از لبنان (16 درصد)، چین (16 درصد)، روسیه (14 درصد) و اسرائیل (10 درصد) بوده‌اند. در همین حال، جامعه یهودیان قبرس، شامل حدود 4 هزار خانواده - تقریبا 15 هزار نفر - از تنها چند صد نفر دو دهه پیش گسترش یافته است. در سال 2003، تعداد آنها بین 300 تا 400 نفر بود که تا سال 2018 به حدود 3500نفر رسید؛ رشد اندک اما نمادینی که تحت‌تاثیر سه بحران شکل گرفت: کووید، تنش‌های مربوط به اصلاحات قضایی در اسرائیل و جنگ در غزه.
با این حال، این موج مهاجرت بازتاب یک روند گسترده‌تر است: افزایش شمار اسرائیلی‌هایی که وطن یهودی خود را ترک می‌کنند. مرکز پژوهش و اطلاعات پارلمان رژیم صهیونیستی گزارش داده که حدود 145,900 نفر بین سال‌های 2020 تا 2024 مهاجرت کرده‌اند؛ روندی که «یدیعوت آحرونوت» آن را با پیامدهای هفتم اکتبر مرتبط دانسته و نسبت به «ریسک‌های راهبردی» آن هشدار داده است. «تئودوسیس پیپیس»، پژوهشگر مرکز مطالعات و تحلیل‌های راهبردی بین‌المللی (KEDISA) در آتن، واقعیت لارناکای امروز را در مقاله‌ای با عنوان «گسترش اسرائیل به اتحادیه اروپا از طریق قبرس» به شهر حیفا در دهه 1920 تشبیه می‌کند. او می‌گوید: «سرمایه‌گذاری سنگین در شهرهای ساحلی مانند حیفا منجر به کنترل اقتصادی فلسطین شد».
پیپیس توضیح می‌دهد که حیفا یک شهر بندری کم‌جمعیت شبیه لارناکای امروز بود، اما پس از اعلام شکل گیری اسرائیل و اخراج فلسطینی‌ها از خانه‌هایشان، مهاجران یهودی به اکثریت جمعیت حیفا تبدیل شدند:
«از منظر تاریخی، پرونده حیفا می‌تواند پیش‌نمایشی از آنچه ممکن است برای قبرس اتفاق بیفتد باشد، اگر سرمایه‌گذاری اقتصادی ادامه یابد. یک شهر بندری (مشابه لارناکا) با تراکم جمعیتی پایین. زمانی که مهاجران یهودی فلسطینی‌ها را از خانه‌هایشان اخراج کردند و فلسطین به عنوان وطن یهودی اعلام شد، مهاجران یهودی اکثریت جمعیت حیفا را تشکیل داده بودند».
«حیاط خلوت اسرائیل در قبرس»
فراتر از آمارها، الگویی نگران‌کننده‌تر مشاهده می‌شود: تشکیل محله‌های انحصاری اسرائیلی، به‌ویژه در اطراف لارناکا. گزارش‌ها حاکی است که «اهالی محلی از بازار حذف می‌شوند، زیرساخت‌ها - کنیسه‌ها، سوپرمارکت‌های کوشر، مدارس خصوصی - به سرعت در حال ساخت هستند، همان الگوی استعمارگرایانه‌ای که در کرانه باختری استفاده می‌شد، اکنون به نظر می‌رسد در مناطقی مانند پیلا و لیماسول ریشه دوانده باشد.» نکته نگران‌کننده این است که «بسیاری از این مهاجران یهودی، لیبرال‌های سرخورده نیستند، بلکه صهیونیست‌های دوآتشه و دارای منابع مالی فراوان هستند.»
در ماه ژوئن، سخنگوی حزب پیشرو مردم کارگر (AKEL)، استفانوس استفانو، گفت: «آنها در حال ساخت مدارس صهیونیستی، کنیسه‌ها و محله‌های محصور هستند … رژیم صهیونیستی در حال آماده‌سازی یک حیاط خلوت در قبرس است و این نمی‌تواند جز هشدار برای ما پیامی داشته باشد.» جنبش حسیدی «حباد»، که در محلی به همین نام شناخته می‌شود، نخستین مکان رسمی عبادت یهودیان در قبرس را در سال 2005 نزدیک لارناکا تاسیس کرد؛ نخستین مکان در جزیره طی قرن‌ها. امروز، این جنبش شش کنیسه را تحت هدایت خاخام ارشد زئِو راسکین اداره می‌کند.
نقش تاریخی قبرس در پروژه صهیونیستی
از منظر تاریخی، قبرس در طرح‌های اولیه استعمار صهیونیستی نقش داشت. گزارشی از وزارت امور خارجه آمریکا با عنوان «گزارش قانون عدالت برای بازماندگان محروم از غرامت (JUST): قبرس» ثبت می‌کند که «در اوایل قرن بیستم حدود 100 یهودی در قبرس زندگی می‌کردند. پس از ظهور نازیسم در سال 1933، صدها یهودی اروپایی به قبرس فرار کردند، که در آن زمان تحت استعمار بریتانیا بود». تئودور هرتزل، پدر صهیونیسم مدرن، پیش‌تر قبرس را به‌عنوان اهرم فشاری در مذاکرات درباره فلسطین مطرح کرده بود. در کنگره سوم صهیونیست‌ها در سال 1899، دیوید تریشت، نماینده این جریان، با تاکید گفت: «قبرس بهترین گزینه است؛ جایی که اروپایی‌ها آن را جذاب نمی‌دانند، اما به گزینه مورد نظر ما برای تشکیل سرزمین اسرائیل نزدیک است.»
در سال 1902، هرتزل مدارک مکتوبی به کمیته پارلمانی بریتانیا درباره مهاجرت خارجی‌ها ارائه داد و بروشوری منتشر کرد که توضیح می‌داد چگونه مهاجرت یهودیان به انگلستان و آمریکا می‌تواند با ترویج پروژه‌های استعماری، از جمله پروژه‌ای در قبرس، تسهیل شود. در همان سال، او گزینه‌های سکونت یهودیان را با وزیر مستعمرات بریتانیا، جوزف چمبرلین، مطرح کرد و جزیره را به‌عنوان مکان احتمالی برای استقرار یهودیان یاد کرد و افزود: «مسلمانان نقل مکان خواهند کرد، یونانی‌ها خوشحال خواهند شد که زمین خود را با قیمت مناسب بفروشند و به آتن یا جزیره کرت مهاجرت کنند.»
پناهگاه امن یا پایگاه استراتژیک؟
«حضور تاریخی یهودیان» در قبرس تا اوایل قرن 21 در حاشیه باقی ماند، اما وقایع اخیر تغییر چشم‌گیری ایجاد کرده است. جنگ ژوئن با ایران و تشدید تنش‌های منطقه‌ای در تابستان گذشته، خریدهای اسرائیلی‌ها را به ویژه در شهرهای ساحلی تسریع کرد. یک پلتفرم املاک قبرس گزارش داد که «اسرائیلی‌ها به طور فعال با کارگزاران خود تماس گرفته و نگرانی و بی‌صبری خود را درباره از سرگیری خدمات هوایی ابراز کرده‌اند. بسیاری از آنها صریحا می‌گویند:«می‌خواهیم به خانه برگردیم»، منظورشان قبرس است.» کارشناسان اسرائیلی می‌گویند: «برخی از اسرائیلی‌ها به دنبال گزینه‌ای برای سرمایه‌گذاری متنوع دارایی‌ها و کاهش ریسک‌های خود هستند.»
با این حال، سیاستمداران قبرس درباره شبکه‌های مالکیت غیرشفاف هشدار می‌دهند. روزنه‌های قانونی به شرکت‌ها اجازه می‌دهد محدودیت مربوط به مالکیت حداکثر دو ملک برای غیراروپایی‌ها را دور بزنند. تاکیس‌هاجیگورگیو، عضو سابق کمیته امور خارجه پارلمان اروپا، نقل می‌کند که یک سال پیش، مساله مالکیت غیراروپایی‌ها، به‌ویژه اسرائیلی‌ها، در حضور «مسوول عالی دولت در امور زمین و املاک در قبرس» مطرح شده بود.این مقام رسمی گفت: «بله، من هم این را شنیده‌ام»، و افزود: «اما مگر قبلا نمی‌گفتیم که لبنانی‌ها در حال خرید ما هستند؟»روزنامه Greek Herald نیز از آن زمان نگرانی‌ها درباره «مهندسی جمعیتی» را بازتاب داده و هشدار داده که اگر چنین «تغییراتی بدون کنترل ادامه یابد، ممکن است به از دست رفتن غیرقابل بازگشت هویت کهن هلنی (به معنای فرهنگ، زبان، سنت‌ها و میراث تاریخی یونان باستان) جزیره منجر شود.» صرف‌نظر از انگیزه‌های مهاجران اسرائیلی، آنها وارد سرزمینی می‌شوند که با زخم‌های تاریخی و ملی‌گرایی شدید شناخته می‌شود. قبرسی‌ها، با وجود استقبال از گردشگران، هنوز آسیب‌های مربوط به تقسیم جزیره خود را فراموش نکرده‌اند. بسیاری با غزه همدردی می‌کنند و از استفاده از پایگاه‌های نظامی بریتانیا برای جنگ‌های اسرائیل ناراضی‌اند. زیر سطح همزیستی مودبانه، شک و تردید جریان دارد.
مرز دوم اسرائیل بیخ گوش ترکیه
خاخام ارشد راسکین، رئیس دادگاه خاخامی قبرس از سال 2003، قبرس را «درب پشتی رژیم صهیونیستی» توصیف کرده است. به گفته یوناتان براندر از موسسه تحقیقات صلح اسلو (PRIO)، نویسنده مقاله 2022 با عنوان «دوستی راهبردی: برداشت‌های اسرائیلی از روابط اسرائیل–قبرس»، سیاستگذاران اسرائیلی پیوند با نیکوزیا را «سنگ بنای یک نظم منطقه‌ای که به شکل‌دهی و حفظ آن علاقه‌مند است» می‌دانند. دو مسیر اکنون سیاست اسرائیل در جزیره را تعیین می‌کنند. نخست، نتانیاهو قبرس را بخشی از یک بلوک ژئوپلیتیک جدید می‌بیند که رژیم صهیونیستی را به اروپا و شبکه انرژی مدیترانه متصل می‌کند. تمایل نیکوزیا برای میزبانی مذاکرات بازسازی غزه نقش دیپلماتیک در حال ظهور آن را برجسته می‌کند. قبرس عمق جغرافیایی، گذرگاه هوایی– دریایی و صدای اتحادیه اروپا که با اهداف تل‌آویو همسو است، فراهم می‌کند.
دوم، تعمیق نفوذ اقتصادی و نهادی رژیم صهیونیستی خطر تبدیل قبرس به یک شریک وابسته و محتاط را فراهم می‌کند. آنکارا پیش‌تر هوشیار شده و این اتحاد را به‌عنوان مرز دوم رژیم صهیونیستی در پیرامون خود می‌بیند که مرز غیرمستقیم آن در سوریه را تکمیل می‌کند. از دهه 2010، همکاری بین اسرائیل و قبرس به یک امر ثابت ژئوپلیتیک تبدیل شده است. مشارکت نیکوزیا در اکتشاف گاز EastMed، با حمایت واشنگتن، ریاض و ابوظبی، آن را در مقابل آنکارا قرار داده است. گزارش‌ها در سال گذشته نشان داد که اسرائیل سه محموله سامانه‌های دفاع هوایی Barak MX به قبرس تحویل داده است؛ تحولی که رسانه‌های ترکیه هشدار دادند می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند.
همکاری اطلاعاتی، پایگاه‌ها و هشدارها
چندین منبع منطقه‌ای مدعی هستند که اسرائیل اکنون برای گردآوری اطلاعات و لجستیک عملیاتی در منطقه شام به قبرس تکیه دارد. به گفته محققان، همکاری‌ها شامل انتقال فناوری نظارتی، صادرات نرم‌افزارهای جاسوسی از طریق شرکت‌های صوری قبرسی و ایجاد «کانال‌های اطلاعاتی مشترک برای هدف‌گیری ایران و محور مقاومت» است. این شبکه‌ها، به گفته آن محققان، به اسرائیل امکان می‌دهد تا «قبرس را به‌عنوان پایگاه آزمایشی برای شبیه‌سازی درگیری‌های احتمالی آینده با ایران استفاده کرده، مسیرهای لجستیکی محور مقاومت را مختل کرده و اهداف دریایی ایران را در نزدیکی جزیره هدف‌گیری کند». این دقیقا همان چیزی است که حسن نصرالله، دبیرکل فقید، در ژوئن گذشته به دولت قبرس هشدار داد. او گفت: «باز کردن فرودگاه‌ها و پایگاه‌های قبرس به دشمن اسرائیلی برای هدف‌گیری لبنان به معنای مشارکت دولت قبرس در جنگ است و مقاومت آن را بخشی از جنگ خواهد دانست».
دو ماه بعد، یک سفیر ارشد سابق اسرائیل در قبرس به Media Line گفت که این روابط گرم «به هزینه دوستان دیگر ما در منطقه نبوده است». وی افزود: «ما معتقدیم اسرائیل باید در منطقه ادغام شود و قبرس می‌تواند در این زمینه نقش پل را ایفا کند زیرا ما با همه روابط خوبی داریم. در نظر ما، توسعه این رابطه با اسرائیل به معنای فدا کردن روابط دیگر نیست.» نتانیاهو شخصا این تحول را پرورش داده است. در جریان سفر سپتامبر 2023 خود به نیکوزیا، او اعلام کرد که دو طرف «دوستی فوق‌العاده‌ای دارند» و ادعا کرد که «تمدن غربی در واقع نتیجه ادغام فرهنگ یونانی و یهودیت است.» کمی بیش از یک ماه بعد، جنگ ویرانگر اسرائیل علیه غزه پس از عملیات سیل الاقصی آغاز شد.
حیفای جدید
جزیره میزبان سفر نتانیاهو در سال 2012 بود - نخستین از نوع خود - که پس از تبادل‌های متقابل ریاست جمهوری در سال 2011 رخ داد. در آن زمان، روزنامه‌هاآرتص اشاره کرد که ناظران قبرسی «می‌گویند کلید بهبود روابط در منافع مشترک نهفته است - از جمله آنچه به‌عنوان «تقسیم دریا و گنجینه‌های آن» بین دو طرف یاد می‌شود (لبنان شریک پنهان در این موضوع است) - و همچنین باور به اینکه روابط خوب اسرائیل با واشنگتن به‌طور مستقیم روی جزیره اثر خواهد گذاشت.» امروز، تحولی مشابه در لبنان رخ می‌دهد، جایی که شورای وزیران در حال بحث درباره یک توافق مرزی دریایی با قبرس است، درحالی‌که هشدارهایی وجود دارد که این توافق می‌تواند حدود 5000 کیلومترمربع از حقوق دریایی لبنان را از بین ببرد و این تحت فشار آمریکا برای همسو کردن منافع گاز شرق مدیترانه با اولویت‌های اسرائیل است. سوال کنونی برای قبرسی‌ها و سایر کشورهای منطقه این است که آیا این منافع مشترک ثروت می‌آورند یا خطر؟ با کاشت پرچم‌ها و ایدئولوژی جدید مهاجران بر جزیره‌ای که سال‌ها با تقسیم زخمی شده است، قبرس در خطر تبدیل شدن به حیفای دیگری قرار دارد.
بازار ![]()