پیام فارس - ایلنا / تازه‌ترین پایش‌های راداری و تحلیل‌های هوش مصنوعی دانشگاه شیراز با استفاده از نرم‌افزار تخصصی «گاما» نشان می‌دهد که در برخی نقاط دشت مرودشت، زمین تا بیش از 30 سانتی‌متر نشست کرده است.
فرونشست زمین در دشت مرودشت نه فقط یک پدیده زمین‌شناسی، بلکه نشانه‌ای از فروریختن تعادل میان انسان و طبیعت است؛ فرایندی آرام، بی‌صدا و در عین حال ویرانگر، که تمدن دیروز و زیست امروز را توأمان تهدید می‌کند.
گزارش تازه نشریه لایو ساینس در اکتبر 2025 نشان می‌دهد بخش‌هایی از کشور، از جمله مناطق مرکزی فارس، سالانه تا بیش از 30 سانتی‌متر نشست زمین را تجربه می‌کنند؛ عددی که ایران را در ردیف بحرانی‌ترین نقاط جهان از نظر فرونشست قرار می‌دهد.
در همین حال، کارشناسان هشدار می‌دهند که فرونشست دیگر صرفاً تهدیدی برای زمین‌های کشاورزی نیست، بلکه بناهای تاریخی نظیر تخت‌جمشید، نقش جهان و آرامگاه کوروش را نیز در معرض خطر قرار داده است.
با وجود هشدارهای مکرر، روند نشست زمین در جنوب کشور شتاب گرفته است.
مطالعات ماهواره‌ای اخیر، لکه‌های قرمزی را بر نقشه‌های راداری نشان می‌دهد که مرودشت را در کنار رفسنجان، کاشان و ورامین به کانون‌های بحرانی کشور بدل کرده است.
بازار
فرونشست زمین و چاه‌های غیرمجاز تخت جمشید را تهدید می‌کند
ببراز بازوبندی، فعال میراث فرهنگی استان فارس با اشاره به تهدید فرونشست زمین برای تمام اماکن باستانی استان، اظهار کرد: فرونشست زمین در دشت مرودشت امری معمول شده و در کنار تخت جمشید نیز به‌طور روزافزون در حال افزایش است.
بازوبندی با بیان اینکه هم‌اکنون حدود 5هزار چاه غیرمجاز در دشت مرودشت در حال بهره‌برداری است، تصریح کرد: طبق آمار اداره آب شهرستان، بسیاری از این چاه‌ها هرچند در فهرست پرشدن قرار دارند، اما همچنان فعال بوده و از آن‌ها آب استخراج می‌شود.
وی افزود: هر بار که این مناطق، به‌ویژه در فصل کشت، وارد چرخه فعالیت می‌شوند، حجم عظیمی از آب از سفره‌های زیرزمینی اطراف میراث جهانی تخت‌جمشید برداشت می‌شود که همین امر تهدیدی جدی برای پایداری این محوطه تاریخی به‌شمار می‌آید.
بازوبندی با یادآوری اینکه در سال‌های گذشته به‌دلیل سهل‌انگاری و کوتاهی در مدیریت منابع طبیعی، بخش قابل‌توجهی از منابع تولیدکننده آب از بین رفته است، گفت: در اطراف تخت‌جمشید جنگل‌های فراوانی وجود دارد که سرچشمه رودخانه کر و رود پربار کامفیروز از آن‌ها منشأ می‌گیرد.
وی ادامه داد: آتش‌سوزی‌های گسترده امسال نیز خسارت‌های سنگینی به این پوشش‌های گیاهی وارد کرده است و هر درختی که در آتش می‌سوزد، علاوه بر نابودی هوای پاک، به معنای کاهش ظرفیت ذخیره و تغذیه آب‌های زیرزمینی است. این بحران‌ها هر سال در حال افزایش است و هیچ عزم جدی برای مقابله با آن وجود ندارد.
به اعتقاد این فعال میراث فرهنگی وقتی تخت جمشید ترک برداشت، نقش رستم ترک برداشت و کعبه زردتشت فرو ریخت، مسئولان به خود خواهند آمد؛ هم‌اکنون در اطراف تخت جمشید فرونشست را به‌صورت مستقیم مشاهده می‌کنیم. تنها دلیل این وضعیت برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است و مسئولان تا زمانی که بحران جدی ایجاد نشود، اقدامی نمی‌کنند.
ضلع غربی کاخ آپادانا در آینده ترک برمی‌دارد
بازوبندی هشدارد داد که اگر خاک تخت جمشید با وسعت 125 هزار متر مربع نشست کند، ترک‌های گسترده‌ای در آن ایجاد خواهد شد و احتمالاً ضلع غربی کاخ آپادانا در آینده ترک می‌خورد.
وی همچنین به وضعیت حریم تخت جمشید و شهرک مهدیه اشاره کرد و گفت: این منطقه در حریم درجه 2 تخت جمشید قرار دارد و بیش از 20 هزار نفر ساکن آن هستند؛ طرح توسعه شهری و الحاق این منطقه به شهر باعث ضابطه‌مند شدن آن خواهد شد تا ساخت‌وسازها طبق ضوابط میراث فرهنگی انجام شود.
این فعال میراث فرهنگی ادامه داد: در حال حاضر ساخت‌وسازهای غیرمجاز و بدون متولی ادامه دارد و اگر قوانین نهادینه نشود، آثار تاریخی بیشتری آسیب خواهند دید؛ حتی دانشگاه آزاد نیز نمی‌تواند بدون رعایت ضوابط، ساخت‌وساز در این منطقه داشته باشد.
بازوبندی تصریح کرد: اگر ضوابط رعایت نشود و طرح جامع شهری کامل اجرا نشود، تخت جمشید و دیگر اماکن تاریخی استان با خطرات جدی مواجه خواهند شد و آسیب‌های فرونشست زمین ادامه خواهد داشت.
فرونشست برخلاف زلزله و خشکسالی، کاملا مرتبط با سوء مدیریت است
علی نیک‌عهد، مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور نیز فرونشست زمین در تخت جمشید و دشت مرودشت را یک پدیده ناشی از فعالیت‌های انسانی دانست و گفت: این پدیده برخلاف زلزله و خشکسالی، کاملا مرتبط با سوء مدیریت است.
نیک‌عهد با اشاره به اینکه فرونشست از نظر عامه یکی از مخاطرات «طبیعی» محسوب می‌شود اما با نگاه کارشناسی، اعلام می شود که این پدیده اصلا طبیعی نیست، افزود: در حالی‌که زلزله و خشکسالی کاملا پدیده‌های طبیعی محسوب می‌شوند و در آن‌ها نقش انسان محدود و تنها به کاهش اثرات و مدیریت آن برمی‌گردد، فرونشست برخلاف آن‌ها زاده مدیریت ناصحیح انسان در بهره‌برداری از آبخوان‌هاست.