پیام فارس - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
در روزهای اخیر، اظهارات جنجالی و کنایه‌آمیز سرلشکر یحیی رحیم‌صفوی، در حاشیه مراسم تشییع پیکر سردار علیرضا افشار، به سوژه داغ رسانه‌ها و واکنش‌های متنوع در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شده است. آنچه در نگاه اول شاید یک بیان ساده درباره آرزوی شهادت و مرگی «پاک» و «شرافتمندانه» به نظر برسد، در بطن خود حامل کنایه تاریخی و سیاسی عمیقی است که مخاطبان سیاسی و اجتماعی به‌سرعت متوجه آن شدند که کنایه‌ای آشکار به مرگ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در استخر بود.
کنایه به مرگ و شهادت
رحیم‌صفوی در سخنان خود گفت: «من خودم دلم نمی‌خواهد در رختخواب و در استخر و این چیزها بمیرم»؛ البته در ادامه هم گفت «از خدا می‌خواهیم یک شهادت خیلی خوب و آنی داشته باشیم». عبارت «مرگ در رختخواب» را برخی کنایه به مرگ در آرامش برخی چهره ها تعبیر کردند. هرچند او در ادامه مصاحبه‌اش کمی سخنانش را اصلاح کرده و در کنار شهادت شهید حاج قاسم سلیمانی و سید‌حسن نصرالله، از شهادت شهید باقری و سردار رشید هم سخن گفت که در عملیات ترور اسرائیل شهید شدند.
کنایه به مرگ «در استخر»؛ مرگ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و ابهامات تاریخی
اما بخش پر‌تنش سخنان صفوی، جایی بود که تأکید کرد «من خودم دلم نمی‌خواهد در استخر بمیرم»؛ جمله‌ای که بی‌درنگ واکنش گسترده‌ای را به همراه داشت. این اشاره آشکار به مرگ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در استخر بود که همچنان محل ابهام و گمانه‌زنی‌های فراوان است. مرگی که خانواده هاشمی و بخش درخور توجهی از جامعه، آن را پر از سؤال و شبهه می‌دانند و برخی آن را «مرگی مشکوک» تلقی کرده‌اند. واکنش محسن هاشمی، فرزند آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، به این کنایه جلب توجه کرد. محسن هاشمی در پاسخ به این سخنان یادآور شد که معمولا «محل و شیوه شهادت را دشمن انتخاب می‌کند» و تأکید کرد که حتی «در استخر هم می‌توان شهید شد»؛ اشاره‌ای مستقیم به غواصانی که در جنگ تحمیلی در اروند‌رود شهید شدند؛ یعنی شهادت به معنای جان‌فشانی و نثار جان در هر مکان و شرایطی ممکن است رخ دهد و این موضوع نباید محدود به شیوه‌های رایج و شناخته‌شده شهادت شود. این واکنش فرزند هاشمی به‌مثابه دفاعی هوشمندانه در برابر آن بود که مرگ پدرش و ابهامات درباره آن را کم‌اهمیت یا مشکوک قلمداد کنند. محسن هاشمی با تأکید بر افتخار خانواده و مردم به زندگی و مرگ آیت‌الله هاشمی، خواستار پایان‌دادن به این نوع کنایه‌ها شد و بر این نکته تأکید کرد که شهادت امری باطنی است و محل و زمان آن را تنها خداوند تعیین می‌کند. وی در بخشی از واکنش خود به اظهارات صفوی یادآور شد: همان‌گونه که مستحضرید، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که روستایی‌زاده‌ای از دل کویر بود، به آب و آبادانی ایران عشق می‌ورزید و عمر خویش را صرف تحقق این هدف و تأمین رفاه و امنیت و صلح برای ایرانیان کرد. گرچه پس از دوران ایشان، سیاست‌های دیگری حاکم شد و بسیاری از دغدغه‌های ایشان در اولویت دیگران قرار نگرفت و امروز ایران عزیز با چالش‌هایی نظیر خشک‌سالی، فقر، جنگ و... تهدید می‌شود. فرزند ارشد آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی همچنین نوشته است: خود خوب می‌دانید نتیجه بررسی چگونگی رحلت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی علی‌رغم رسیدگی در شورای امنیت نتوانست استحکام لازم را پیدا و خانواده و حتی رئیس‌جمهور وقت را راضی نماید و همچنان در ابهام است. ولی بدانید خانواده هاشمی و مردم، سرفرازانه به چگونگی زندگی و فوت پدر افتخار می‌کنند. همچنین در آموزه‌های دینی، شهادت امری باطنی و براساس نیات شهید است. وی خاطرنشان کرد: اگرچه بهتر می‌دانید که معمولا محل و شیوه شهادت را دشمن انتخاب می‌کند و در استخر هم می‌توان شهید شد؛ همان‌گونه که غواصان در جنگ تحمیلی در اروند شهید شدند.
ابعاد سیاسی و اجتماعی کنایه‌های رحیم‌صفوی
اظهارات رحیم‌صفوی را نمی‌توان صرفا بیانات شخصی و نمادین دانست؛ این سخنان حامل پیام‌هایی سیاسی، فرهنگی و تاریخی است که در متن تنش‌ها و بحران‌های سیاسی و اجتماعی ایران و منطقه قابل فهم‌تر می‌شود. کنایه به مرگ آیت‌الله هاشمی در استخر، بیش از آنکه فقط یادآور یک حادثه باشد، به‌نوعی انتقاد ضمنی از شرایط سیاسی امروز ایران و تغییر خط‌مشی‌ها پس از دوران هاشمی‌رفسنجانی تلقی می‌شود. پس از هاشمی که نماد میانه‌روی، توسعه‌طلبی و امید به آینده بود، سیاست‌هایی شکل گرفت که برخی آنها را مسبب چالش‌ها و بحران‌های امروز می‌دانند. از سوی دیگر، یادآوری شهادت سرداران رشید و شهدایی همچون حاج قاسم سلیمانی و محمد باقری، حامل پیام تجلیل از مقاومت و ایثار است و به‌طور غیرمستقیم انتقاد از کسانی است که از «مرگ در رختخواب» یا «مرگ آرام» سخن می‌گویند، بدون درک عمق و ارزش شهادت و مبارزه.
بازتاب رسانه‌ای از شکست در فاو تا قداست شهادت
این سخنان رحیم‌صفوی بسیار واکنش‌برانگیز شد؛ از پست‌های انتقادی در شبکه‌های اجتماعی که به شکست «فاو» و نقش رحیم‌صفوی در آن نبرد اشاره داشت و بر وساطت هاشمی‌رفسنجانی و حمایتش از او تأکید داشتند تا واکنش رسانه‌ای که روزنامه جمهوری اسلامی، سخنانش را خلاف تعابیر دینی از شهادت دانست و با استدلال دینی، بر این نکته تأکید کرد که شهادت امری باطنی است و تنها خداوند است که تعیین می‌کند چگونه و کجا انسان جان خود را از دست بدهد. این روزنامه دعوت کرد دعای شهادت با تواضع و ادب بیشتری همراه باشد؛ حتی اگر در «استخر» باشد. این روزنامه نوشت: «یکی از آقایان که در دوران طولانی جنگ تحمیلی توفیق همراهی با ده‌ها هزار جوان پاک‌دل و پاک‌باخته را برای درک فیض شهادت نیافت، دعا کرده است که «یک شهادت خیلی خوب و آنی» نصیب او شود. به نقل از جناب کلینی، در روایتی کاملا معتبر از امام صادق(ع) خطاب به ابوبصیر آمده است مرده شما که با اعتقاد راسخ شیعی بمیرد، «شهید» است. با این حساب، چه باک که کسی با ایمان واقعی و پایبندی کامل به وظایف دینی خود، در بستر یا حتی در استخر بمیرد! نگرانی را باید جای دیگر جست که شخص، پیش از مردن و با داشتن این همه فرصت و قدرت و نفوذ، چه کاری برای آخرت خود کرده و کدام بار را از دوش خلق خدا برداشته و به‌ویژه از رنج روزافزون مردمان هم‌کیش و هم‌وطن خود کاسته است؟».
این نوع واکنش نشان می‌دهد جامعه سیاسی و مذهبی ایران حساسیت بالایی به مفهوم شهادت و نحوه بیان آن دارد و اعتقاد راسخ به اهمیت این مقوله در فرهنگ ایرانی-اسلامی وجود دارد.
چرا واکنش‌ها تا این حد شدید و گسترده بود؟
در واکنش‌های مختلف به اظهارات اخیر درباره مرگ آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، چند عامل در هم تنیده شده‌اند که ریشه در تفاوت نگاه‌های سیاسی و حساسیت‌های فرهنگی دارند. نخست، مرگ هاشمی به‌رغم گزارش‌های رسمی، همچنان در فضای سیاسی ایران موضوعی حساس و پرابهام است؛ هرگونه کنایه به آن، به‌ویژه از سوی چهره‌های نظامی یا سیاسی، می‌تواند با واکنش شدید خانواده و حامیان او مواجه شود. دوم، مفهوم «شهادت» در فرهنگ ایرانی-اسلامی نه‌فقط ارزشی دینی دارد، بلکه نشانه‌ای از مشروعیت و قداست سیاسی-اجتماعی است؛ بنابراین هرگونه تمایزگذاری میان انواع مرگ، به‌ویژه در قالب تقابل «شهادت در جنگ» با «مرگ در استخر»، ناگزیر بار معنایی و سیاسی می‌گیرد.سوم، این اتفاق در بستر یک فضای سیاسی قطبی‌شده رخ داد؛ جایی که جناح‌ها نه‌تنها بر سر مفاهیم مقاومت و شهادت، بلکه درباره روایت‌های تاریخی از مرگ چهره‌های سیاسی نیز اختلاف دارند. سخنان صفوی، در این چارچوب، فراتر از یک نظر شخصی تلقی و به‌عنوان بازتولید یک نگاه سیاسی خاص تفسیر شد. در نهایت، واکنش محسن هاشمی، تلاشی بود برای بازتعریف شهادت به‌مثابه مفهومی فراتر از مکان و شکل مرگ؛ پاسخی که نشان داد این بحث نه‌فقط دفاع از پدر، بلکه تلاش برای حفظ احترام در گفتمان عمومی درباره مرگ و شهادت در جامعه‌ای است که سیاست و تاریخ به‌شدت در آن درهم‌تنیده هستند.
بازار ![]()