پیام فارس - مهر /با وجود کیفیت بالا و قیمت رقابتی، لبنیات ایران تنها سهمی ناچیز از بازار 25 میلیارد دلاری منطقه دارد؛ بازاری که می‌تواند منبعی باثبات برای ارزآوری کشور باشد.
صنعت لبنیات ایران با ظرفیت سالانه تولید بیش از 10 میلیون تن شیر خام و رتبه دوازدهم جهانی در تولید، یکی از بخش‌های باثبات و کمتر تحریم‌پذیر اقتصاد کشور به شمار می‌آید؛ با این حال، سهم آن از بازار 25 میلیارد دلاری منطقه خاورمیانه و آسیای میانه همچنان ناچیز است. بر اساس داده‌های گمرک جمهوری اسلامی ایران و گزارش انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی، صادرات لبنیات کشور هرچند در سال 1403 از مرز یک میلیارد دلار عبور کرده، اما این رقم در برابر حجم واردات لبنیات کشورهای همسایه مانند عراق، روسیه، عربستان و ازبکستان بسیار اندک است.
در شرایطی که بازار جهانی لبنیات طبق گزارش مؤسسه تحقیقاتی Cognitive Market Research تا سال 2033 به بیش از 658 میلیارد دلار خواهد رسید و منطقه خاورمیانه نیز با نرخ رشد سالانه حدود 1.4 درصد در حال گسترش است، ایران می‌تواند از مزایای موقعیت جغرافیایی، برند حلال، و قیمت‌های رقابتی خود برای افزایش صادرات بهره گیرد. کارشناسان معتقدند توسعه صادرات لبنیات، نه‌تنها به تحریم‌گریزی هوشمند کمک می‌کند بلکه می‌تواند منبعی پایدار برای تأمین ارز و کاهش وابستگی به درآمد نفتی باشد.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در همین رابطه گفت: سهم کمی لبنیات ایران در بازار کشورهای همسایه با وضعیت کیفی و پتانسیل بسیار زیاد این صنایع تناسبی ندارد. صنایع لبنی کشور می‌توانند با یک سری اقدامات، هم سهم بیشتری از این بازارها کسب کنند و هم به یک منبع ارزآوری برای کشور حتی در شرایط تحریمی فعلی تبدیل شوند.
سیدطه‌حسین مدنی با اشاره به بازار جهانی محصولات لبنی در دنیا، گفت: سال 2021 درآمد فروش بازار جهانی محصولات لبنی حدود 488 میلیارد دلار بود. این رقم در سال 2025 به بیش از 539 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال 2033 به 658 میلیارد دلار برسد.
وی با اشاره به تفکیک بازار لبنیات مناطق مختلف جهان، ادامه داد: بازار محصولات لبنی اروپا در سال جاری میلادی به بیش از 190 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال 2033 به 228 میلیارد دلار برسد. بازار لبنیات آسیا و اقیانوسیه هم در سال جاری به 123 میلیارد دلار رسید و در سال 2033 حدود 163 میلیارد دلار خواهد بود. حجم این بازار در خاورمیانه هم امسال حدود 21 میلیارد دلار برآورد شده و طبق پیش‌بینی‌ها در سال 2033 حدود 2 میلیارد دلار بیشتر خواهد شد.
مدنی افزود: آفریقا هم از بازار خوبی برای محصولات لبنی برخوردار است. حجم بازار محصولات لبنی در این قاره در سال جاری به حدود 11 میلیارد دلار و در سال 2033 حدوداً به 14 میلیارد دلار خواهد رسید.
| 2021
| 2025
| 2033
| نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR)
|
درآمد فروش بازار جهانی محصولات لبنی
| 487.931 میلیارد دلار
| 539.3 میلیارد دلار
| 658.83 میلیارد دلار
| 2.534٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی اروپا
| 173.704 میلیارد دلار
| 190.858 میلیارد دلار
| 228.153 میلیارد دلار
| 2.256٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی روسیه
| 4.464 میلیارد دلار
| 4.733 میلیارد دلار
| 4.768 میلیارد دلار
| 0.092٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی آسیا و اقیانوسیه
| 110.273 میلیارد دلار
| 123.014 میلیارد دلار
| 162.533 میلیارد دلار
| 3.544٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی چین
| 35.287 میلیارد دلار
| 38.38 میلیارد دلار
| 50.548 میلیارد دلار
| 3.502٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی ژاپن
| 18.967 میلیارد دلار
| 20.174 میلیارد دلار
| 24.543 میلیارد دلار
| 2.48٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی هند
| 11.523 میلیارد دلار
| 12.732 میلیارد دلار
| 18.285 میلیارد دلار
| 4.628٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی خاورمیانه
| 19.517 میلیارد دلار
| 20.439 میلیارد دلار
| 22.796 میلیارد دلار
| 1.373٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی مصر
| 1.257 میلیارد دلار
| 1.333 میلیارد دلار
| 1.66 میلیارد دلار
| 2.78٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی ترکیه
| 2.408 میلیارد دلار
| 2.477 میلیارد دلار
| 2.485 میلیارد دلار
| 0.038٪
|
درآمد فروش بقیه بازار محصولات لبنی خاورمیانه
| 4.046 میلیارد دلار
| 4.253 میلیارد دلار
| 4.327 میلیارد دلار
| 0.213٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی عربستان سعودی
| 7.858 میلیارد دلار
| 8.321 میلیارد دلار
| 9.451 میلیارد دلار
| 1.605٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی امارات متحده عربی
| 2.399 میلیارد دلار
| 2.457 میلیارد دلار
| 3.159 میلیارد دلار
| 3.194٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی قطر
| 1.55 میلیارد دلار
| 1.598 میلیارد دلار
| 1.714 میلیارد دلار
| 0.879٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی آفریقا
| 8.783 میلیارد دلار
| 10.84 میلیارد دلار
| 13.638 میلیارد دلار
| 2.912٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی آفریقای جنوبی
| 3.143 میلیارد دلار
| 3.8 میلیارد دلار
| 4.554 میلیارد دلار
| 2.286٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی نیجریه
| 1.018 میلیارد دلار
| 1.292 میلیارد دلار
| 1.717 میلیارد دلار
| 3.618٪
|
درآمد فروش بازار محصولات لبنی سایر نقاط آفریقا
| 4.621 میلیارد دلار
| 5.747 میلیارد دلار
| 7.367 میلیارد دلار
| 3.152٪
|
منبع: cognitivemarketresearch
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: این اعداد از روند رو به رشد و افزایش تقاضای جهانی برای محصولات لبنی حکایت دارد. این روند افزایشی برای کشوری چون ایران که جزو 25 کشور اول تولید کننده شیر جهان است می‌تواند یک فرصت بسیار خوب و کمتر اثرپذیر از تحریم‌ها تلقی شود.
قیمت صادراتی شیر کم‌چرب بر اساس دلار آمریکا برای هر تن
قیمت صادراتی کره بر اساس دلار آمریکا برای هر کیلوگرم
مدنی با اشاره به فعال شدن مکانیسم ماشه و محدودیت بیشتر بر فروش نفت گفت: در این شرایط اگر به دنبال ثبات اقتصادی هستیم باید به سمت منابع درآمدی برویم که هم ارزش افزوده بالایی دارند و هم کمتر تحریم‌پذیر هستند. این مسیر را می‌توان در قالب تحریم‌گریزی هوشمند و بخش‌هایی چون صنایع غذایی به ویژه صنایع لبنی دنبال کرد.
مدنی در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره بازار شیر و کره به عنوان دو محصول مهم لبنی و فرصت تجار ایرانی برای نقش‌آفرینی بیشتر در این بازار پرداخت و گفت: قیمت متوسط هر کیلوگرم شیر در بازارهای جهانی حدود 2.7 دلار و قیمت متوسط کره حدود 7 دلار است. این یعنی هر کیلوگرم شیر ایران در بازارهای جهانی بدون محاسبه هزینه حمل و نقل و سود خرده فروشی، طبق دلار مبادله‌ای 189 هزار تومان و هر کیلوگرم کره 490 هزار تومان است. این ارقام در صورت محاسبه با نرخ دلار در بازار آزاد به ترتیب حدود 297 هزار تومان و 770 هزار تومان خواهد بود. محاسبه این قیمت‌ها با نرخ آزاد به این دلیل است که صادرکنندگان می‌توانند در صورت موفقیت در صادرات این محصولات، ارز حاصل از صادرات را با واردات شمش طلا با اطلاعات مشخص رفع تعهد نمایند.
مدنی با بیان اینکه صنایع غذایی ایران به ویژه لبنیات به صورت کیفی جایگاه خوبی در منطقه دارد، افزود: برندهای قدرتمند و خوشنام ایرانی در منطقه با محصولات متنوع و قیمت‌های رقابتی، می‌توانند به خوبی اهداف مربوط به تحریم‌گریزی و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی کشور را محقق کنند.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند اظهار کرد: اعتماد به لبنیات ایران در کشورهای همسایه و آفریقایی به خوبی شکل گرفته است. همچنین حساسیت روی برند حلال حتی در اروپا و کیفیت برتر برند حلال ایران نسبت به سایر کشورها، زمینه خوبی برای حضور کشور ما در این بازارها فراهم کرده است.
وی در ادامه با اشاره به آمار مربوط به صادرات لبنیات از ایران خاطرنشان کرد: طبق آمار گمرک، ایران در سال 1402 در بخش HS Code 04 که عمده آن مربوط به لبنیات است بیش از 557 هزار تن به ارزش حدود 746 میلیون دلار صادرات داشته است. مقصد 53 درصد ارزشی این صادرات کشور عراق بوده است. 22 درصد به پاکستان و 9 درصد آن به افغانستان صادر شده است. کشورهای امارات، آذربایجان، سوریه، ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، گرجستان و ارمنستان هم در رده‌های بعدی قرار داشته‌اند.
مدنی در ادامه گفت: طبق گزارش انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران، میزان صادرات در سال 1403 با 19 درصد رشد حجمی و 42 درصد رشد در ارزش نسبت به سال 1402، به بیش از 660 هزار تن رسید که ارزش آن یک میلیارد و 59 میلیون دلار بوده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند افزود: انجمن صنایع و فرآورده‌های لبنی ایران در مورد میزان صادرات سال 1404 هم اعلام کرده که آمار صادرات لبنیات از ابتدای امسال تا پایان مرداد، مجموعاً 301 هزار و 795 تن به ارزش 491 میلیون دلار بوده است. این میزان نسبت به مرداد سال گذشته 23 درصد رشد در حجم صادرات و 28 درصد رشد در ارزش صادرات داشته است.
صادرات به قطر برابر با صادرات به کانادا
وی در ادامه اظهار کرد: نگاه به این آمار، وضعیت کلی صنایع لبنی کشور را نمایان می‌کند. اما بررسی جزئی‌تر، نشان می‌دهد که این بخش از صنعت کشور همچنان از ظرفیت خوبی برای صادرات برخوردار است. مثلاً صادرات یک ساله لبنیات ایران به قطر کمی بیشتر از 400 تن و تقریباً با کشوری چون کانادا برابر بوده است!
حتی 1 درصد بازار روسیه هم متعلق به ایران نیست
مدنی ادامه داد: روسیه یکی از بازارهای پرظرفیت لبنیات است که ایران می‌تواند سهم زیادی از این بازار را در اختیار بگیرد. این کشور در سال 2024 نزدیک به 500 میلیون دلار محصولات با HS Code 04 همچون شیر و لبنیات وارد کرده است که سهم ایران فقط 2700 تن به ارزش 3.5 میلیون دلار بوده است. این یعنی ایران حتی یک درصد بازار لبنیات روسیه را هم به خود اختصاص نداده است که جای تأسف دارد. در مقابل آذربایجان 86 میلیون دلار (30 برابر ایران)، ترکیه 44 میلیون دلار (15 برابر ایران)، قزاقستان 42 میلیون دلار، فرانسه 29 میلیون دلار، انگلیس 27 میلیون دلار و اروگوئه هم 27 میلیون دلار به روسیه صادرات لبنیات داشته‌اند.
سهم کم ایران از بازار لبنیات ازبکستان
مدنی ادامه داد: ازبکستان یکی دیگر از کشورهای همسایه ایران است که با جمعیت 36 میلیون نفری، از یک بازار وارداتی 165 میلیون دلاری برخوردار است اما ایران در سال 1402 توانسته کمتر از پنج میلیون دلار به این کشور صادرات داشته باشد. این در حالی است که صادرات لبنیات روسیه به ازبکستان حدود 50 میلیون دلار بوده است بلاروس هم 40 میلیون دلار و فرانسه 15 میلیون دلار به ازبکستان لبنیات صادر کرده‌اند.
وی گفت: صنایع لبنی ایران از پتانسیل بسیار بالاتری برای حضور در بازار کشورهای همسایه‌ای مانند ازبکستان برخوردار هستند. به ویژه اینکه کشورهای آسیای میانه در خشکی محصور شده‌اند و ایران به راحتی می‌تواند بازار مناسبی در این کشورها داشته باشد. این تبادلات می‌تواند به صورت فروش محصول و تهاتر با نهاده‌های دامی مورد نیاز پیش رفته و بخشی از نگرانی‌های مربوط به تشدید تحریم‌های بانکی و محدودیت‌های انتقال پول را نیز رفع کند.
مدنی به صادرات کم محصولات HS Code 04 به برخی کشورها هم اشاره و خاطرنشان کرد: در سال 1402 یک محموله یک تنی خامه از پیام و یک محموله 14 تنی پنیر از تبریز به اتریش صادر شده است. 25 تن شیر خشک صنعتی هم از گمرک قم به نیجریه صادر شده است. حدود 600 کیلوگرم پنیر به نروژ، 550 کیلوگرم از نوشهر به ژاپن، 500 کیلوگرم از فرودگاه امام خمینی (ره) به چین، 500 کیلوگرم به رومانی و 220 کیلوگرم از تبریز به دانمارک صادر شده است.
وی گفت: این ارقام به هیچ وجه زیبنده صنعت لبنیات کشور نیست. این صنایع می‌توانند با اتخاذ یک سری راهکارهای هوشمندانه در تجارت همچون بکارگیری «اطلس تجارت ایران» و البته در مدیریت کسب‌وکار خود برای افزایش تولید و کاهش هزینه‌ها، نقش بیشتری در بازارهای جهانی به ویژه کشورهای همسایه و منطقه ایفا کنند. آنها می‌توانند با استفاده از داده‌های تحلیلی، زنجیره تأمین را مدیریت و ضایعات تولید را کاهش دهند و ورود پرقدرتی به بازارها داشته باشند.
مدنی تأکید کرد: به‌کارگیری فناوری‌های نوین در بسته‌بندی برای افزایش ماندگاری و کاهش هزینه لجستیک هم به آنان برای بازاریابی بهتر در منطقه کمک خواهد کرد. توسعه انرژی‌های جایگزین و مدیریت بهینه مصرف هم به حضور رقابتی آنان در بازارهای جهانی کمک می‌کند.
تهاتر لبنیات با نهاده‌های دامی برای رفع دغدغه‌های یارانه‌ای دولت
وی با اشاره به مسأله یارانه‌های دولتی و نقش دولت در تعیین ساز و کارهای صادراتی، گفت: این صنایع می‌توانند بخشی از درآمدهای فروش محصولات خود به کشورهای منطقه را با نهاده‌های دامی یا اقلام مورد نیاز خود در زنجیره تأمین و حتی ارزش تهاتر کرده و با این روش، نگرانی دولت در مورد خروج یارانه‌های ارزی و حمایتی را رفع کنند. این اقدام همچنین می‌تواند ریسک بازگشت ارز حاصل از صادرات را به دلیل محدودیت‌های بانکی کاهش دهد. صنایع لبنی همچنین می‌توانند چالش‌هایی که ممکن است در زنجیره تأمین خود داشته باشند را تا حد زیادی مدیریت کرده و بر سودآوری از ارزش افزوده متمرکز شوند.