پیام فارس - مهر /کاهش تولید و مصرف لبنیات زیر سایه سیاست‌های ناهماهنگ، زنگ خطر فرسایش تدریجی سلامت و امنیت غذایی ایران را به صدا درآورده است.
بازار لبنیات ایران در آستانه بحرانی تازه قرار گرفته‌است؛ بحرانی که نه‌فقط نشانه ضعف مدیریتی، بلکه بازتاب بی‌توجهی به یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های امنیت غذایی کشور است. صنعت لبنیات، از مزرعه تا کارخانه، زنجیره‌ای به‌هم‌پیوسته است که هر اختلال در آن، مستقیماً بر سفره و سلامت میلیون‌ها ایرانی اثر می‌گذارد. در سال‌های اخیر، افزایش نرخ ارز و نوسان مداوم هزینه‌های تولید، انگیزه تداوم فعالیت را در میان دامداران و کارخانجات کوچک به‌شدت کاهش داده است.
در بسیاری از استان‌ها، شکاف بین هزینه واقعی تولید و قیمت مصوب به‌قدری افزایش یافته که توازن اقتصادی واحدها از میان رفته و تولیدکنندگان ناگزیر از تغییر مسیر به صادرات یا تعطیلی شده‌اند. در چنین شرایطی، بازار داخلی از دو سو تحت فشار است: از یک‌سو کاهش عرضه و از سوی دیگر افت چشمگیر قدرت خرید خانوارها که لبنیات را از سبد روزانه حذف کرده است. کاهش مصرف سرانه لبنیات از بالای صد کیلوگرم به کمتر از شصت کیلوگرم در سال، تنها یک آمار خشک نیست؛ این عدد تصویرگر فاصله یک جامعه از حداقل سلامت تغذیه‌ای است. لبنیات سال‌ها به‌عنوان یکی از پایه‌های امنیت غذایی ملی تعریف شده، اما تصمیم‌های مقطعی، کم‌توجهی به نهاده‌های دامی و رهاشدگی سازوکار تنظیم بازار، این ستون حیاتی را لرزان کرده است.
بازار ![]()
در غیاب حمایت هدفمند، دامدار برای تأمین خوراک دام به واردات متکی است و تولیدکننده صنعتی، برای تأمین نقدینگی ناچار از صادرات یا پیش‌فروش شیر به دلالان می‌شود.هم‌زمان رشد هزینه‌های حمل‌ونقل، انرژی و مواد بسته‌بندی، هر واحد تولیدی را در تنگنای مضاعف قرار داده و استمرار این وضع، تهدیدی جدی برای تداوم فعالیت صنایع لبنی کشور است.اکنون، نشانه‌ها از یک واقعیت هشداردهنده حکایت دارد: اگر سیاست‌گذاری مؤثر و تصمیم حمایتی فوری اتخاذ نشود، بازار داخلی لبنیات در هفته‌ها و ماه‌های آینده با خلأ عرضه روبه‌رو خواهد شد.
بازار لبنیات در داخل کشور در آستانه خالی شدن است
مهدی هدایت نیا، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از بی‌توجهی دولت به صنعت لبنیات و مشکلات ناشی از افزایش نرخ ارز، کم‌توجهی دولت به تأمین ارز و عدم تأمین به موقع علوفه گاوداران و عدم کنترل در صادرات شیر خشک و پنیر اولیه، نسبت به بحران قریب‌الوقوع در بازار داخلی لبنیات هشدار داد.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت لبنیات در سلامت جامعه و تأکیدات مکرر رهبر معظم انقلاب بر ضرورت کنترل گرانی‌ها گفت: لبنیات از محصولات اساسی سلامت عمومی جامعه است اما متأسفانه دولت در طول سال‌های اخیر به این بخش حیاتی توجه جدی نداشته‌است.
وی افزود: با وجود به عدم تأمین ارز مورد نیاز جهت واردات یارانه علوفه، قیمت مصوب شیر خام که دولت در خرداد ماه امسال بیست‌وسه هزار تومان اعلام کرده، در حال حاضر به حدود سی هزار تومان رسیده و این نرخ مصوب عملاً انجام نمی‌شود.
هدایت‌نیا ضمن تشریح مشکلات گاوداران، از افزایش شدید هزینه تأمین علوفه گفت: اکنون برخی واحدهای لبنی استان دو ماه پیش از دریافت شیر، موفق به پرداخت مطالبات دامداران شده‌اند و پیش خرید شیر توسط واحدهای صادر کننده شیر خشک و پنیر اولیه؛ موضوعی است که زنجیره تولید را دچار اختلال کرده و موجب گرایش تولیدکنندگان به تولید محصولات صادراتی شده است. به گفته این فعال صنعتی، قیمت شیر خام در ایران تقریباً نصف قیمت جهانی است و افزایش نرخ ارز باعث شده صادرات لبنیات سودآورتر از فروش داخلی باشد؛ در نتیجه، بسیاری از تولیدکنندگان به صادرات روی آورده‌اند و بازار داخلی در آستانه خالی شدن از محصولات لبنی قرار گرفته است.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی تأکید کرد: در مکاتبات متعدد با استانداری، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان‌های ذی‌ربط در استان هشدار داده‌ایم که در صورت تداوم وضعیت فعلی، به زودی کشور با کمبود شدید همه اقلام مصرفی لبنی، به‌ویژه شیر پاستوریزه و انواع ماست و انواع پنیر و دوغ مواجه می‌شود و کارخانه‌هایی که صادرات ندارند به تعطیلی کشیده خواهند شد.
وی با اشاره به تفاوت چشمگیر قیمت‌های داخلی و صادراتی گفت: قیمت هر کیلو شیرخشک و پنیر اولیه در بازار داخلی حدود 150 تا 160 هزار تومان است، در حالی که نرخ صادراتی آن به 230 تا 240 هزار تومان می‌رسد. این اختلاف زیاد موجب خروج حجم بالایی از شیر از کشور شده است. با توجه به اینکه تولید هر کیلو شیر خشک و پنیر اولیه به بیش از 12 کیلو شیر خام نیاز دارد.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی خواستار اعمال تعرفه و محدودیت برای صادرات شیرخشک و پنیر اولیه و افزایش نرخ گمرکی دو کالای فوق تا تثبیت بازار داخلی شد و افزود: درخواست ما از دولت این است که شرایط را برای حفظ بازار مصرف داخلی فراهم کند؛ چراکه کاهش مصرف سرانه لبنیات خطر جدی برای سلامت عمومی جامعه به همراه دارد. مصرف سرانه کشور از بیش از 110 کیلوگرم در سال 1392 به زیر 60 کیلوگرم رسیده است.
وی با اشاره به مصوبه «شیر مدرسه» گفت: با وجود اختصاص بودجه 6500 میلیارد تومانی در قانون بودجه 1404 برای توزیع شیر پاستوریزه برای دانش آموزان مدارس، هنوز این برنامه اجرایی نشده است، در حالی که بازگشایی مدارس آغاز شده و این طرح می‌توانست مصرف سرانه را افزایش داده و تقویت مصرف لبنیات در سلامت دانش‌آموزان بسیار مؤثر است.
هدایت‌نیا تصریح کرد: تا زمانی که دولت برای کنترل بازار، حمایت از قشر آسیب‌پذیر، رفع مشکل تأمین بموقع ارز علوفه دامداران اقدام ننماید روند کاهش تامین لبنیات در بازار داخلی ادامه خواهد داشت.
دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع لبنی خراسان رضوی بیان کرد: دولت امسال قیمت شیر خام را 27 درصد و قیمت چربی مازاد شیر خام از 3/2 را 50 درصد افزایش داده ودر صورتی که در بازنگری بخشنامه مصوب قیمت چربی با افزایش پنجاه درصد اقدام نکند، به زودی شاهد افزایش شدید قیمت کره و خامه در بازار داخلی خواهیم بود.
خراسان رضوی سومین استان تولیدکننده شیر خام کشور
کریم امیرزاده، سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: این استان با تولید بیش از یک میلیون تُن شیر خام در سال، رتبه سوم کشور را دارد.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی بیان کرد: قیمت مصوب فعلی شیر خام پاسخگوی هزینه‌های واقعی تولید نیست و باید تغییر یابد.
وی در تشریح وضعیت تولید شیر خام در استان گفت: این معاونت به‌عنوان متولی تولید شیر خام، مباحث مرتبط با شیر و فرآورده‌های لبنی را در سطح استان به‌صورت تخصصی پیگیری می‌کند.
امیرزاده ادامه داد: میزان تولید شیر خام در خراسان رضوی سالانه بیش از یک میلیون تن است که در واحدهای گاوداری صنعتی و نیمه‌صنعتی تولید می‌شود. بیش از 90 درصد شیر تولیدی استان در کارخانجات لبنی استان مصرف می‌شود و به فرآورده‌هایی لبنی تبدیل می‌شود.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی عنوان کرد: سرانه مصرف شیر در کشور حدود 70 تا 75 کیلوگرم در سال است؛ این رقم تنها یک‌سوم استانداردهای جهانی بوده و متأسفانه در سال‌های اخیر با روندی کاهشی روبه‌رو شده است.
وی علت افت مصرف را «تورم موجود در جامعه» و «فقدان فرهنگ‌سازی مؤثر در زمینه تغذیه سالم» دانست و افزود: علیرغم اجرای برنامه‌هایی از سوی دولت در سال‌های گذشته برای افزایش سرانه مصرف تا 150 کیلوگرم در سال، این هدف به دلایل اقتصادی و اجتماعی هنوز محقق نشده است.
امیرزاده با اشاره به قیمت فعلی شیر خام گفت: قیمت مصوب شیر خام طبق تصمیم دولت در سال جاری 23 هزار تومان به ازای هر کیلوگرم تعیین شده و از ابتدای سال اجرایی شده است، اما با توجه به هزینه‌های سنگین تولید، این رقم کافی نیست و باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد.
سرپرست معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: خراسان رضوی با حجم بالای تولید شیر خام، رتبه سوم کشور را در این حوزه داراست و با حمایت از تولیدکنندگان و اصلاح قیمت‌ها، می‌توان پایداری تولید و ارتقای مصرف لبنیات را در استان و کشور تضمین کرد.
بی‌ثباتی بازار لبنیات امنیت غذایی ایران را نشانه گرفته است
لبنیات، نماد سلامت سفره ایرانی و حاصل هزاران تلاش دامدار، صنعتگر و کارشناس است؛ اما امروز میان وعده تصمیم‌سازی و واقعیت بازار گرفتار شده است.. استمرار ناهماهنگی در سیاست‌های ارزی و تجاری، هر روز بخشی از این چرخه را از حرکت بازمی‌دارد و فاصله میان تولید و مصرف را عمیق‌تر می‌کند.. بحران فعلی تنها یک موضوع اقتصادی نیست؛ مسأله‌ای اجتماعی و فرهنگی است که مستقیماً با سلامت نسل آینده پیوند دارد.
کاهش مصرف شیر در میان دانش‌آموزان و خانواده‌ها، برابر است با افزایش هزینه‌های سلامت عمومی در سال‌های پیش‌رو. راه برون‌رفت از این وضعیت، نه در ممنوعیت کامل صادرات، بلکه در تنظیم هوشمندانه آن و ایجاد توازن میان عرضه داخلی و بازار خارجی نهفته است.. اعمال مشوق برای تأمین علوفه، بازنگری در قیمت مصوب شیر خام، و پرداخت به‌موقع مطالبات دامداران می‌تواند نخستین گام در احیای اعتماد تولیدکنندگان باشد.
در عین حال، فرهنگ‌سازی برای بازگرداندن لبنیات به جایگاه اصلی خود در الگوی تغذیه مردم باید به اولویت جدی دستگاه‌های فرهنگی و رسانه‌ای تبدیل شود. هیچ کشوری بدون ثبات در تولید و مصرف لبنیات نمی‌تواند مدعی امنیت غذایی پایدار باشد؛ این قاعده‌ای جهانی است که ایران نیز از آن مستثنا نیست. هر تصمیم امروز در حوزه لبنیات، مستقیماً به آینده سلامت و پایداری غذایی کشور گره خورده است. اگر دولت و نهادهای مسئول از این هشدارها عبور کنند، خالی‌شدن بازار لبنیات از محصولات داخلی تنها یک تیتر خبری نخواهد بود، بلکه نشانه‌ای از فرسودگی تدریجی یک بخش حیاتی از پیکره اقتصاد ملی خواهد شد.