پیام فارس - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
9 شهریور،روز ملی یوزپلنگ آسیایی است و تنها 28 فرد از این گربه‌سان خجالتی و سریع در ایران باقی‌مانده است
بازار ![]()
سیدعلی پورطباطبایی| نهم شهریور هر سال که به نام روز «یوزپلنگ آسیایی» یا همان یوزپلنگ ایرانی نامیده شده، بهانه‌ای است تا بار دیگر قصه این گونه قدیمی و پر آوازه فلات ایران، روایت شود؛ قصه‌ای که مانند دیگر قصه‌های جانوران بومی این خطه، تلخ است اما بازگو کردن آن، تلاشی برای ختم آن به پایانی خوش و حفظ بقای این یوزپلنگ آسیایی است.
سریع‌ترین شکارچی روی زمین
یوزپلنگ با نام علمی Acinonyx jubatu یکی از نمادین‌ترین و در معرض خطرترین گربه‌های بزرگ جهان است. این گربه‌سان خجالتی که به خاطر سرعت باورنکردنی‌اش مشهور است، می‌تواند در پرش‌های کوتاه تا 120 کیلومتر در ساعت سرعت بگیرد و مسافت‌هایی تا 500 متر را طی کند. در نام این جانور گوشتخوار، کلمه jubatus با ظاهر یوزپلنگ مرتبط است، که در آن acinonyx از زبان یونانی آمده و به چنگال‌های نیمه جمع‌شونده (بی‌حرکت) اشاره دارد و jubatus نیز از زبان لاتین آمده و به معنای کاکل‌دار به عنوان ویژگی یال یا موهای بلند گردن این گربه‌سان است. در اوایل قرن بیستم بیش از 100 هزار یوزپلنگ در دو قاره آسیا و آفریقا حضور داشته اما با وجود سازگاری‌ها و توانایی‌های چشمگیر این گونه، تهدیدات متعدد منجر به کاهش قابل توجه جمعیت آنها در جهان شده است به‌طوری که تخمین‌های اخیر از حضور کمتر از 6 هزار یوزپلنگ در جهان و کمتر از 28 یوز آسیایی به طور قطعی در ایران ،خبر می‌دهد.
از یوزپلنگ آسیایی تا یوز ایرانی
یوزپلنگ آسیایی یکی از گونه‌های قدیمی گربه‌سانان آسیا است که به گفته محققان بین 32 تا 67 هزار سال پیش از جمعیت یوزپلنگ‌های آفریقایی جدا شده و هویتی مستقل پیدا کرده است. روزگاری نه چندان دور در مناطق وسیعی از این قاره، از شبه‌جزیره عربسان تا مناطق خزر، قفقاز جنوبی تا هند، قلمروز یوزپلنگ آسیایی بوده اما اکنون در فهرست آستانه انقراض گونه‌های جانوری قرار دارد و حتی به زعم دست‌اندرکاران حفاظت از آن، از نظر اکولوژیک منقرض شده است. آخرین گزارش مستند از مشاهده یوزپلنگ آسیایی در خارج از ایران، به سال 1974 در هند برمی‌گردد، جایی که در گذشته «پلنگ شکار» نامیده می‌شد و تحت حفاظت خانواده سلطنتی هند قرار داشت. این گربه‌سان خجالتی اکنون منحصرا در نواحی دور از دسترس بیابان‌های مرکزی ایران یافت می‌شود و از این رو از نام یوزپلنگ ایرانی نیز برای اشاره به آن استفاده شده زیرا در کنار گوزن زرد ایرانی و ببر مازندران، منحصر به ایران است و تنها زیستگاه آن در اینجا قرار دارد. براساس گزارش‌های منتشر شده، در ابتدای دهه 20 شمسی، حدود 400 فرد [واحد شمارش یوزپلنگ] یوزپلنگ در ایران وجود داشت اما با گسترش استفاده از خودرو به ویژه ورود خودروهای «جیپ» به ایران که دسترسی شکارچیان را به زیستگاه‌های یوز و شکار طعمه‌های آن افزایش داد، جمعیت یوزپلنگ کاهش یافت. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که در اواسط دهه 50 جمعیت این گربه‌سان در ایران 200 تا 300 قلاده تخمین زده شده و در نهایت در دهه 60، روند کاهش جمعیت به شکلی پیش رفت که رویت یوزپلنگ کمتر و کمتر شد. از دهه 70 میلادی که ایران به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی شناخته شد، ضرورت حفاظت از آن در ایران آشکار بود اما به دلایل مختلف، آغاز برنامه حفاظت از آن، تا سال 2001 به تأخیر افتاد. در این سال‌ها، مشخص شد که یوزپلنگ ایرانی در 6 استان ایران و 10 منطقه به عنوان زیستگاه حفاظت شده حضور دارد که شامل پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس، پارک ملی کویر، پارک ملی توران، منطقه حفاظت شده بافق، پناهگاه حیات وحش دره انجیر، پناهگاه حیات وحش میاندشت، پناهگاه حیات وحش دربند راور، پناهگاه حیات وحش عباس‌آباد، پارک ملی سیاه کوه و منطقه حفاظت شده کالمند می‌شد. به مرور زمان با افزایش تهدید‌ها و خطراتی که حتی سریع‌ترین شکارچی روی زمین نیز از آنها در امان نبود و عمده آنها به انسان‌ها برمی‌گشت، رویت یوزپلنگ در مناطق مختلف حفاظت شده به ندرت صورت می‌گرفت تا در نهایت امروز تنها دو زیستگاه شناخته شده برای یوزپلنگ ایرانی وجود دارد که شامل پارک ملی توران و پناهگاه حیات وحش نایبندان می‌شود.
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی CACP
جدی شدن خطر انقراض یوز سبب شد تا سازمان‌های بین‌المللی برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی وارد عمل شوند. سازمان ملل متحد و آژانس‌های مرتبط، به ویژه برنامه توسعه ملل متحد UNDP و صندوق تسهیلات جهانی محیط‌زیستGEF، از اوایل دهه 2000 میلادی پروژه‌هایی را برای حفاظت از این گونه در ایران آغاز کردند که برخی از آنها تا امروز نیز ادامه یافته است. پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در سال 2001 با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، برنامه توسعه ملل متحد UNDP، و انجمن حفاظت از حیات‌وحش امریکا WCS آغاز شد. این پروژه که با بودجه اولیه 725 هزار دلار از GEF و حمایت مالی سازمان محیط‌زیست ایران شروع به کار کرد، اهدافی شامل شناسایی و حفاظت از زیستگاه‌های یوزپلنگ در پنج منطقه کلیدی (حدود 80 درصد جمعیت یوز ایران)، کاهش تهدیدات انسانی مانند شکار غیرمجاز، تخریب زیستگاه و درگیری با دامداران، افزایش آگاهی عمومی و آموزش جوامع محلی برای کاهش تعارض با یوزپلنگ آسیایی را پیگیری می‌کرد. نصب دوربین‌های تله‌ای برای پایش جمعیت یوز و شناسایی مسیرهای مهاجرت و زیستگاه‌ها، استفاده از گردنبندهای ردیاب برای جمع‌آوری داده‌های مربوط به رفتار و جابه‌جایی یوزپلنگ‌ها، آموزش جوامع محلی برای جلوگیری از آسیب به یوزپلنگ‌ها در صورت حمله به دام‌ها و -گسترش مناطق حفاظت‌شده از 1.5 میلیون هکتار به 6 میلیون هکتار در فاز اول پروژه (2008- 2001) از جمله فعالیت‌هایی بود که در این پروژه بین‌المللی انجام شد. برای پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی فازهای مختلفی تعریف شد که تحقق آنها با فراز و نشیب‌های مختلفی همراه بود.
مرحله اول (2008- 2001 میلادی) این مرحله بر شناسایی زیستگاه‌ها، آموزش جوامع محلی، و تقویت حفاظت متمرکز بود. نتایج این فاز شامل جمع‌آوری اطلاعات پایه‌ای در مورد یوزپلنگ و افزایش مساحت مناطق حفاظت شده بود و با توجه به گزارش‌های منتشر شده، می‌توان آن را موفق ارزیابی کرد.
مرحله دوم (2015-2009 میلادی) با امضای توافق‌نامه‌ای در سال 2009، مرحله دوم پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی آغاز شد و با هدف تقویت تعهدات ایران در کنوانسیون تنوع زیستی سازمان ملل ادامه یافت. فعالیت‌های صورت گرفته در این مرحله شامل مدل‌سازی مشارکتی مدیریت دام، طراحی مدل‌های مالی پایدار، و پایش یوزپلنگ و طعمه‌های آن بود و موسسه حیات‌وحش میراث پارسیان نیز با تعهد مالی 100 هزار دلاری به این پروژه پیوست.
یوزپلنگ آسیایی امنیتی می‌شود
برخی از اتفاقات موثر در فرآیند حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، بخش‌های تلخی وجود دارد که یکی از آنها امنیتی شدن آن است. بهمن 1396 و در حالی که فاز دوم پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در حال اجرا بود، 55 نفر از دست اندرکاران در سراسر کشور بازداشت شدند و ماجرای تلخ «پرونده فعالان محیط زیستی» آغاز شد.
ثمره این ماجرا توقف همکاری برنامه توسعه ملل متحد UNDP با پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و 6 سال توقف کامل پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بود. همچنین تعدادی از متخصصان حفاظت از محیط زیست از این حوزه خارج شدند و نگرانی‌های امنیتی موجب شد تا کمک‌های ملی و فعالیت‌های صورت گرفته برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی کاهش چشمگیری یابد. در حال حاضر همه فعالان محیط زیستی بازداشت شده با گذراندن بخشی از محکومیت و بهره‌مندی از عفو برای باقی آن آزاد شده‌اند و تنها مرحوم کاووس سیدامامی، استاد دانشگاه امام صادق و فعال محیط زیست که مدیریت موسسه حیات وحش میراث پارسیان را بر عهده داشت، در زندان درگذشت.
مرحله سوم برنامه حفاظت از یوز آسیایی (CACP) بر اساس نتایج دوره‌های 2008 - 2001 (مرحله اول) و 2018- 2009 (مرحله دوم) بنا شده و برای اجرا در طول پنج سال (2024- 2019) تدوین و هدف آن تقویت قابلیت‌های دولت ایران در کاهش خطر انقراض یوز آسیایی از طریق مدیریت موثر اکوسیستم یوز و کاهش اثرات منفی توسعه بر زیست‌بوم یوز معرفی شد. مدت زمان برنامه‌ریزی شده از ژوئیه 2019 تا ژوئیه 2024 با بودجه کل 000، 976، 3 دلار بود که بخشی از آن توسط برنامه توسعه ملل متحد و بخش عمده توسط دولت ایران تعهد شد و براساس آن فعالیت‌های متعددی از جمله تدوین طرح اقدام اضطراری برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و انجام تحقیقات برای مدیریت موثر و پایدار زیست‌بوم یوز صورت گرفته است. افزایش مشارکت و حضور جوامع محلی در حفاظت پایدار از زیستگاه طبیعی یوزپلنگ آسیایی، شناسایی و معرفی معیشت‌های جایگزین پایدار مانند اکوتوریسم در روستاهای پایلوت در ذخیره‌گاه زیست‌کره توران و پناهگاه حیات وحش و توسعه ابزارهای آگاهی‌بخش و ترویجی برای افزایش آگاهی اعضای جامعه محلی در این مرحله صورت گرفته است. همچنین در مرحله برای کاهش تجاوز دامداران و تهدیدات چرای دام، 400000 هکتار از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران از طریق جلسات و مذاکرات مختلف با مسوولان منابع طبیعی و محیط زیست از دام آزاد شد زیرا حذف دام از زیستگاه طبیعی یوزپلنگ آسیایی، مدیریت و حفاظت پایدار اکوسیستم را تسهیل می‌کند. سه منطقه حفاظت‌شده اجتماعی در زیستگاه‌های طبیعی یوز آسیایی در استان‌های سمنان، اصفهان و یزد، از طریق جلسات و رایزنی‌های متعدد، ایجاد شدند.
پارک ملی توران، آخرین امید یوزپلنگ آسیایی
در حال حاضر تنها زیستگاه شناخته شده یوزپلنگ آسیایی که برنامه حفاظت از این گونه در آن به‌طور جدی دنبال می‌شود، پارک ملی توران است. این پارک بخشی از ذخیره‌گاه زیست‌کره توران یا خارتوران است که شامل سه محدوده حفاظتی منطقه حفاظت‌شده توران، پناهگاه حیات وحش توران و پارک ملی توران است. این ذخیره‌گاه با مساحت 1،470،640 هکتار بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه زیست‌کره ایران است و پس از سرنگتی آفریقا در تانزانیا دومین منطقه زیست‌کره جهان به‌شمار می‌آید. به گفته سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان سمنان که به مناسبت روز ملی یوزپلنگ آسیایی، در پاسگاه محیط‌بانی دلبر، واقع در حاشیه منطقه حفاظت شده توران، سخن می‌گفت، «اگر تلاش 6 دهه محیط‌بانان در توران نبود، هیچ یوزی در زیستگاه‌های کشور وجود نداشت نداشتیم و اکنون در حقیقت قدردان و میراث‌دار تلاش‌‌های محیط‌بانان در سال‌های اخیر هستیم.» به گفته وی «سمنان یکی از نقاط مهم تنوع زیستی در جهان است و 19 درصد مناطق حفاظت شده کشور را شامل می‌شود که 8 گربه‌سان و تمام گونه‌های نشخوارکننده وحش و سه ذخیره‌گاه زیست‌کره را شامل می‌شود و از این رو نیازمند توجهی ویژه است.» با این حال «وضعیت تنوع زیستی استان سمنان در شرایط بحرانی قرار دارد و نیروی انسانی موجود جوابگوی مناطق تحت مدیریت نیست و باید به سرعت برای این مساله چاره‌اندیشی شود.»
خشکسالی، تهدیدی جدی است
اگر چه سمنان در خط مقدم حفاظت از یوزپلنگ آسیایی قرار دارد اما مدیرکل حفاظت از محیط زیست این استان معتقد است: «برنامه‌های روتینی که برای سایر گونه‌ها در حال انجام است، جوابگوی نیازهای یوز نیست. ما به برنامه نجات ملی یوز نیاز داریم تا بتوانیم به سرعت این گربه‌سان ارزشمند را از ورطه انقراض بیرون بکشیم.» یوسف‌پور به خشکسالی به عنوان تهدید اصلی‌ای که متوجه یوزپلنگ آسیایی است، اشاره کرد و گفت: «یکی از مهم‌ترین عوامل تهدید یوز خشکسالی است. مطالعاتی که در حوزه گیاهان انجام شده نشان می‌دهد که بسیاری از گونه‌های گیاهی منطقه در معرض انقراض هستند. در نتیجه جمعیت طعمه‌ها کاهش یافته و اکنون در کمترین میزان ممکن قرار دارد.» سخنان وی را مشاهدات عینی خبرنگاران که در آستانه روز ملی یوز برای بازدید از تنها زیستگاه یوزهای ایرانی در منطقه حفاظت شده توران حاضر شده بودند، تأیید می‌کند. جایی که در گذشته به گفته محیط‌بانان، پوشش گیاهی با بارش‌های بهاری تقویت شده و در تابستان پذیرای گونه‌های مختلف گیاه‌خوار بود، به سبب چندین سال خشکسالی پی در پی، از طعمه خالی شده و یوزپلنگ آسیایی را با مشکل جدی تغذیه روبرو کرده است. وجود رقبای گوشتخوار یوزپلنگ از جمله پلنگ، گرگ و کفتار راه‌راه از دیگر دلایل کوچک شدن قلمرو و کاهش طعمه یوزها است و در شرایط خشکسالی، در رقابت برای طعمه، سهم یوز از گذشته نیز کمتر می‌شود.
گشت‌زنی شبانه برای حفاظت از یوزها
به جز خشکسالی، تهدید عمده دیگری که متوجه یوزپلنگ آسیایی ساکن در توران است، تصادف جاده‌ای است که مدیرکل حفاطت محیط زیست سمنان در این باره می‌گوید: «یکی از اقدامات شاخصی که در استان سمنان برای حفاظت از یوزها انجام شده، این است که تمامی همکاران شهرستانی و استانی به‌صورت شیفت‌بندی هر شب در جاده‌های درون توران شبانه گشت‌زنی می‌کنند.» در این گشت‌زنی که در حاشیه جاده‌ها به ویژه جاده عباس‌آباد- میامی انجام می‌شود، با افروختن آتش از یک سو جلوی عبور یوزپلنگ‌ها از جاده گرفته شده و از سوی دیگر رانندگان عبوری نیز هشدار لازم برای کاهش سرعت و توجه به محل عبور احتمالی یوزها را دریافت می‌کنند.
وی افزود: «در مواردی که به علت تعطیلات حجم تردد در این مسیر افزایش پیدا می‌کند باید اطلاع‌رسانی مستقیم انجام دهیم. در سال‌های اخیر پایش جاده‌ای انجام می‌شود و فعالان محیط زیست از اقصی‌نقاط کشور برای این کار حضور پیدا می‌کنند. در تعطیلات اخیر در دو- سه متری جاده دو یوز دیده شده بود اما همیاران توانستند یوزها را از جاده دور کنند.» مدیرکل محیط زیست استان سمنان تصریح کرد: در فصلی هستیم که توله‌هایی که پیش از این با مادر بوده‌اند، استقلال پیدا کرده‌اند. این استقلال باعث می‌شود که آنها محدوده توران را برای پیدا کردن قلمرو جدید ترک کنند. یکی از خطرهای پیش روی آنها تصادفات جاده‌ای است بنابراین ما پایش‌های خود را افزایش داده‌ایم البته پایش‌ها ممکن است بازدارندگی لازم را نداشته باشند.» جاده عباس آباد ـ میامی که به جاده مرگ یوزپلنگ آسیایی معروف شده است، محدوده‌ای به طول حدودی 50 کیلومتر است. این محدوده عمده محل تردد یوز آسیایی به سمت یوز کنام، پل ابریشم و پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق است. شیوه زندگی یوز به شکلی است که محدوده مشخصی برای زندگی ندارد و بین زیستگاه‌های مختلف برای پیدا کردن طعمه در حال تردد است، از این رو این محدوده اهمیت خاصی دارد. این جاده در سال‌های اخیر، شاهد تلف شدن 13 فرد یوزپلنگ بوده و از این رو به جاده مرگ برای این گربه‌سان شهرت یافته است. سازمان محیط زیست در کنار طرح گشت‌زنی شبانه محیط‌بانان و همیاران محیط زیست در این جاده به ویژه در ایام پر تردد، از سال‌های گذشته طرح فنس‌کشی مسیر عبور یوزها را در دستور کار خود قرار داده و مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان در این باره می‌گوید: «فنس‌کشی مسیر عبور یوزها در جاده عباس‌آباد- میامی در دو طرف جاده از سوی سازمان محیط زیست در مجموع به طول 10 کیلومتر در روزهای اخیر از سر گرفته شده است.» یوسف‌پور که 9 شهریور و در جریان بازدید خبرنگاران از روند فنس‌کشی جاده عباس‌آباد- میامی سخن می‌گفت، در این باره افزود: «در دولت قبل 8 کیلومتر از مسیر 50 کیلومتری مسیر فنس‌کشی شد و در دولت فعلی هم قرار است سازمان حفاظت محیط زیست و هم وزارت راه و شهرسازی در فنس کشی مشارکت کنند که فنس‌کشی دو طرف جاده از سوی سازمان محیط زیست در مجموع به طول 10 کیلومتر آغاز شده و تعهد وزارت راه و شهرسازی نیز 8 کیلومتر است. فنس‌کشی سازمان محیط زیست که به تازگی آغاز شده تا پایان شهریور ماه تمام می‌شود که در دو سمت جاده، هر سمت 5 کیلومتر و در مجموع 10 کیلومتر خواهد بود.» وی درباره تامین روشنایی این معبر نیز گفت: «حدود 12 کیلومتر روشنایی در این مسیر ایجاد شده که لازم است افزایش پیدا کند و علاوه بر آن لامپ‌های سوخته نیز باید تعویض شوند که در این زمینه مکاتبه‌ای با وزارت راه و شهرسازی انجام گرفته. البته فنس‌کشی و روشنایی باید همزمان انجام شود که اثر لازم را برای حفاظت از یوز آسیایی داشته باشد. برای فنس‌کشی در هر کیلومتر به 2.5 میلیارد تومان بودجه نیاز است و در سال جاری برای این کار سازمان حفاظت محیط زیست 23 میلیارد تومان در نظر گرفته است.
هشدار موبایلی و نقطه‌زنی مالیاتی
مدیرکل حفاظت محیط زیست سمنان در مورد علت تاخیر وزارت راه و شهرسازی در فنس‌کشی نیز پاسخ داد و گفت: «مشکل اصلی تاخیرها، تامین اعتبار است و البته خانم صادق پیگیری‌هایی برای احداث زیرگذر انجام داده‌اند. دو محدوده مهم داریم که بیشتر تصادف‌ها در آن مناطق رخ می‌دهد و ما این نقاط را برای احداث زیرگذر معرفی کرده‌ایم اما بعد از یکی- دو ماه هنوز پاسخی نگرفته‌ایم.» وی با اشاره به امکان استفاده از ظرفیت مالیاتی برای فنس‌کشی از سال آینده گفت: «سازمان برنامه و بودجه امکانی را فراهم کرده که مودیان مالیاتی می‌توانند موقع پرداخت مالیات مشخص کنند که در چه مواردی مالیات آنها صرف شود. یکی از آنها فنس‌کشی جاده عباس‌آباد- میامی است.» در این طرح ظرفیت 50 میلیارد تومان برای حفاظت از یوزپلنگ ایرانی از طریق فنس‌کشی در نظر گرفته شده که مودیان مالیاتی امسال می‌توانند با انتخاب محل هزینه مالیات خود، از یوزها حمایت کنند. ارسال پیامک‌های هشدار به رانندگان عبوری از جاده مرگ، از دیگر فعالیت‌هایی است که با کمک اپراتورهای موبایلی از گذشته تا امروز در حال انجام است. یوسف‌پور در این باره گفت: «دو اپراتور همراه اول و ایرانسل، پیامک‌هایی برای رانندگان برای توجه به گذر از محل عبور یوزپلنگ آسیایی ارسال می‌کردند که در حال حاضر پیامک‌های ایرانسل فعال است.» وی درباره اقدامات دیگر انجام شده به منظور حفاظت از یوز در زیستگاه اظهار کرد: «سازمان حفاظت محیط زیست به منظور بررسی جوانب مختلف مشاوری را به خدمت گرفته است تا کل مسیر را بررسی، آبراهه‌ها را مشخص و راهکارهای مختلف برای ارتقای وضعیت ایمن‌سازی اعم از فنس‌کشی، ارسال پیامک و نصب تابلوهای هشدار در نظر گرفته شود. بخش‌های دولتی و همیاران و بخش‌های غیردولتی در نصب تابلوها مشارکت کرده‌اند و نیاز است این کار افزایش پیدا کند. قصد داریم از طریق مسوولیت اجتماعی بیلبوردهای بزرگ در زمینه یوز در این مسیر نصب شود.» باقر نظامی در نشستی که عصر یک‌شنبه 9 شهریور ماه در پاسگاه محیط‌بانی دلبر برگزار شد، با اشاره به فعالیت‌های در دست انجام برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: «پروژه حفاظت از یوز آسیایی از شهریور سال 1380 به صورت بین‌المللی با همراهی صندوق توسعه ملل متحد آغاز اما در سال 98 تعطیل شد اما از 28 فروردین سال جاری قرار شد که دوباره به صورت ملی راه‌اندازی شود.» مدیر پروژه ملی حفاظت از یوز آسیایی افزود: «یک برنامه نجات یوز با کمک کارشناسان نوشتیم که پنج راهبرد اصلی را دارد که شامل حفاظت زیستگاه و افزایش کیفی و کمی، مشارکت، پایش و تحقیقات، تکثیر در اسارت و توانمندسازی نیروها می‌شود و در همین مدت قدم‌های خوبی برداشته‌ایم.» وی با اشاره به اینکه پایش سیستماتیک یوز نداریم، گفت: «تاکنون 7 یوز نر، 5 ماده، 2 فرد نامشخص در طبیعت و در مرکز تکثیر در اسارت نیز 6 یوز نگهداری می‌شوند که شامل یک یوز نر و 5 یوز ماده می‌شود که امکان رهاسازی در طبیعت را نداشته‌اند بنابراین در حال حاضر حداقل 26 یوز شناسایی شده‌اند. از سال 98 تاکنون 34 توله یوز متولد شده‌اند و 100 درصد از یوزهای ماده بارور شده‌اند. طی این مدت 14 توله را از دست داده‌ایم.» نظامی با اشاره به تفاوت یوزهای نر گفت: «یک‌سری از نرها قلمرو طلب و برخی دیگر سرگردان هستند. برای انتقال یوز نر به سایت تکثیر در اسارت باید بررسی‌های لازم را انجام دهیم. قرار بود یک‌سوم از بودجه ما در سایت تکثیر در اسارت صرف شود ولی در سال جاری تاکنون 7 درصد برای سایت تکثیر در اسارت صرف شده است. در شش ماه اول سال جاری 50 میلیارد تومان برای تکثیر در اسارت تخصیص پیدا کرده است.» وی درباره اقدامات دامپزشکی در سایت توران گفت: «بخش دامپزشکی را در سایت توران کمرنگ و بهره‌گیری از تکنولوژی را پررنگ کرده‌ایم و بعید است که دیگر در قبال یوز، تهاجمی عمل کنیم. » نظامی درباره برنامه نجات یوز گفت: «برنامه نجات یوز یک برنامه 5 ساله است. تلاش کردیم یک طرح ملی با بودجه مستقل باشد اما بر اساس تصمیم شورای عالی محیط زیست بودجه آن ذیل پروژه تنوع زیستی تعریف شده و قرار است برای 5 سال یک و نیم همت تخصیص داده شود وطی 6 ماهه اول امسال 50 میلیارد تومان بودجه تخصیص داده شده است. مدیر پروژه حفاظت از یوز آسیایی درباره نتایج به دست آمده در 17 سال اجرای پروژه بین‌المللی یوز اظهار کرد: «به جرات می‌گویم که اگر این پروژه اجرا نشده بود، یوز تاکنون منقرض شده بود. واقعیت این است که در زیستگاه‌های یوز ذی‌نفعان مختلفی مانند وزارت جهاد کشاورزی، وزارت راه، بخش خصوصی و... وجود دارند که منافع آنها با محیط زیست در تضاد است. البته پس از اعمال تحریم‌ها علیه ایران فعالیت‌های معدنی و غیره در این نقطه افزایش پیدا کرد که باقی یوزها را تهدید می‌کند.» وی درباره تاثیر تحریم‌ها بر پایش یوز گفت: «تحریم‌ها بر تجهیزات پایش کیفیت آنها مانند دوربین‌های تله‌ای تاثیرگذار بوده است. طی 17 سال در کل 1.8 میلیون دلار هزینه شد و البته یکی از دلایل قطع این بودجه‌ها این است که ایران از زمره کشورهای جهان سوم خارج شد.»
یوزپلنگ آفریقایی با یوز ایرانی شباهت دارد
یکی از راهکارهای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، تکثیر در اسارت است که به‌طور علمی در سایت تکثیر یوز منطقه توران در حال انجام است. علی شمس، مدیر سایت تکثیر یوز در اسارت توران، در جمع خبرنگاران با اشاره به وجود شباهت‌هایی میان یوزهای آسیایی و آفریقایی و امکان استفاده از یوز نر آفریقای برای تکثیر یوز آسیای، گفت: «این یوزها در بسیاری از رفتارها شبیه هم هستند اما یوزهای ایرانی در فصول خاصی قادر به جفت‌گیری هستند. نکته دیگر نوع رفتار یوزها است؛ هم یوزهای نر و هم یوزهای ماده ترجیحی عمل جفت‌گیری می‌کنند. بزرگ‌ترین عامل موثر در رفتار یوز استرس محیط است بنابراین تلاش می‌کنیم در شرایط مناسب تکثیر را پیش ببریم. در آفریقای جنوبی کوشش می‌کنند که تعارضات یوز را کم و گونه‌های رقیب و انسان را کاهش دهند.»
ثبت 2 یوز جدید خارج از توران و امیدهای تازه
همزمان با روز ملی یوزپلنگ ایرانی، خبر رویت و تصویربرداری از دو یوز آسیایی در حاشیه پناهگاه حیات‌وحش نایبندان طبس، امید تازه‌ای برای بقای این گونه در آستانه انقراض ایجاد کرد. به گفته کارشناسان محیط زیست، این نخستین مشاهده ثبت‌شده یوز در بخش‌های جنوبی کشور پس از سال‌ها بی‌خبری است، آن هم در جایی که سال‌ها خبری از رویت یوز گزارش نشده بود.
براساس گزارش محیط‌بانان سازمان محیط زیست، دو یوز رویت شده در نایبندان طبس، به معنای وجود یک جمعیت جدا از یوزهای منطقه توران است و با توجه به فاصله جغرافیایی زیاد میان این دو زیستگاه، می‌توان به وجود یک گروه مجزای یوز با ذخیره ژنی متفاوت امیدوار بود. یکی از این دو یوز طبسی، به گفته کارشناسان ماده است و جنسیت یوز دیگر مشخص نیست اما این رویت نویدبخش امید تازه‌ای برای بقای یوزپلنگ‌های آسیایی شده است.
حفاظت از یوزپلنگ‌ها ادامه دارد
نهم شهریورماه 1373، سالروز از دست رفتن دو توله یوزپلنگ آسیایی در حلقه محاصره ناآگاهی مردم محلی است. در این روز، یک یوزپلنگ ماده و 3 توله‌اش که برای رفع عطش به سراغ حوضچه آبی در میان نخلستان‌های شهرستان بافق رفته بودند، توسط اهالی ناآگاه از ارزش یوز مورد حمله واقع شدند و یکی از توله‌ها در دم جان سپرد. توله دیگر نیز پس از حضور محیط‌بانان و در مسیر انتقال به دامپزشکی از بین رفت و توله سوم نیز که زخمی شده بود، به پارک پردیسان تهران منتقل شد. مادر این سه توله که ناتوان از حفظ جان فرزندان خود بود، فرار کرد اما به گفته شاهدان محلی، تا یک هفته هر روز به دنبال توله‌های خود می‌آمد و در جست‌وجوی فرزندان از دست رفته خود بود. این رویداد تلخ اما سبب شد تا این روز به عنوان روز ملی یوزپلنگ آسیایی نام گیرد و از آن زمان تاکنون مسیری طولانی برای حفاظت از این گربه‌سان خجالتی اما سریع طی شده است. مسیری که در آن مشارکت مردم محلی بسیار زیاد بوده و به گفته محیط‌بانان، اکنون مردم خود در صف اول حفاظت از یوزپلنگ‌ها قرار دارند و در مواردی یوزپلنگ‌ها را از دست قاچاقچیان نجات داده‌اند. اکنون در مناسبت‌های ویژه که جاده مرگ یوزپلنگ‌ها، شاهد تردد زیاد خودرو است، همیاران محیط زیست از سراسر کشور برای کمک به محیط‌بانان حاضر می‌شوند، شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی در قالب مسوولیت اجتماعی برای کمک به حفظ یوزپلنگ‌ها هزینه می‌کنند و دولت نیز پس از چندین سال وقفه، برای نجات یوز آسیایی تلاش می‌کند تا شاید بار دیگر شاهد حضور این گربه‌سان بومی ایران در دشت‌ها و مناطق حفاظت شده باشیم.