فعال‌سازی مکانیسم «ماشه» چه معنایی دارد؟

پیام فارس - دنیای اقتصاد / متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مکانیسم ماشه یا «Snapback Mechanism» سازوکاری مندرج در بندهای 36 و 37 برجام و بندهای 11، 12 و 13 قطعنامه 2231 شورای امنیت مصوب سال1394 است که اجازه می‌دهد در صورت «نقض اساسی» تعهدات برجام از سوی ایران، یکی از اعضای گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه یا چین)، سازوکاری را فعال کند که بدون نیاز به رای‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تمام تحریم‌های پیش از برجام سازمان ملل علیه ایران به‌طور خودکار بازگردد.
اهمیت
بر اساس برجام، مهلت اجرای بخش‌های دیگری از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد در 18اکتبر2025 (برابر با 26 مهر 1404) به پایان می‌رسد و پرونده هسته‌ای ایران در شورای امنیت سازمان ملل در سال2025 به‌طور کامل بسته خواهد شد. اتمام مهلت این قطعنامه از نظر سیاسی می‌تواند پیامدهای مهمی داشته باشد و باید توجه داشت که پایان این محدودیت‌ها از نظر سیاسی می‌تواند به معنای تغییرات گسترده‌ای باشد؛ به‌خصوص اگر توافقی با کشورهای طرف توافق هسته‌ای قبل از مهرماه 1404 صورت نگیرد.
فرمول
این سازوکار از نظر شکلی، دارای «وتوی معکوس» است و به جای اینکه برای اعمال تحریم رای‌گیری شود، باید قطعنامه‌ای در شورای امنیت برای توقف این روند صادر شود. به این معنا که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست، بلکه عدم بازگشت تحریم‌ها می‌تواند وتو شود و در نتیجه، عملا هیچ کشوری نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد. با وجود امکان وتوی این قطعنامه توسط اعضای دائم، اما عملا تحریم‌ها به‌صورت خودکار بازمی‌گردند؛ یعنی حتی اگر اکثریت مخالف بازگشت تحریم باشند، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد. این سازوکار بر پایه قطعنامه 2231 سازمان ملل شکل گرفته که مبنای حقوقی برجام و لغو تحریم‌های قبلی بود.
فرآیند زمانی
از نظر فنی، این روند حدود 45 تا 60 روز تا موعد 26 مهر زمان می‌برد و پس از آن تحریم‌ها نهایتا دو هفته بعد در اواسط آبان اجرایی می‌شود.
مراحل
فعال‌سازی مکانیسم ماشه طبق مفاد قطعنامه 2231، چند مرحله دارد: در مرحله نخست، موارد اختلافی به کمیسیون مشترک برجام (با حضور ایران، تروئیکای اروپایی، چین و روسیه) ارجاع داده می‌شود، اگر ظرف 15 روز این اختلافات حل نشد، موضوع به وزرای خارجه کشورهای مذکور ارجاع داده خواهد شد. در صورت ادامه اختلاف، طرف شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. شورای امنیت 30روز فرصت دارد تا قطعنامه‌ای برای ادامه تعلیق تحریم‌ها تصویب کند. اگر چنین قطعنامه‌ای تصویب نشود، تحریم‌های سازمان ملل متحد و قطعنامه‌های شورای امنیت خودکار علیه ایران بازمی‌گردد.
ابهام در برگزاری کمیسیون برجام
با توجه به خروج آمریکا از برجام و اختلافات عمیق میان اروپا و روسیه بر سر اوکراین و اینکه آیا اصلا آنها حاضر هستند دور یک میز بنشینند، ماجرای برگزاری کمیسیون مشترک برجام را در‌هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
پیامدها
یکی از مهم‌ترین پیامدهای بازگشت اسنپ‌بک این است که نه‌تنها پرونده برجام را به‌طور کامل خواهد بست، بلکه احتمال هرگونه دیپلماسی در آینده نزدیک را نیز از بین می‌برد. بازگشت تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت مهم‌ترین تاثیر اقتصادی این روند است. تهران نیز متقابلا افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم، تولید و توسعه ماشین‌های نسل جدید و تجدیدنظر جدی در روابط با اروپا را به‌صورت جدی‌تر دنبال خواهد کرد. تعمیق هرچه بیشتر ائتلاف دیپلماتیک و راهبردی با قدرت‌های مستقل جهانی از جمله روسیه، چین و مجموعه‌ای از کشورهای مخالف هژمونی آمریکا نیز از دیگر پیامدهای این مسیر است.
بازار