پیام فارس - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمد‌علی بهمنی‌قاجار، کارشناس حقوق‌بین‌الملل معتقد است که خروج ایران از برجام ممکن است اما چون تمام تعهدات ایران در قطعنامه 2331 آمده، مانع فعال‌سازی ماشه نمی‌شود و معتقد است مناسب‌ترین راه برای جلوگیری از فعال‌سازی ماشه، گفت‌وگو است. در ادامه متن این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.
فعال‌سازی ماشه در قطعنامه 2331 هم درج شده است
بهمنی‌قاجار در مورد اینکه خروج ایران از برجام، می‌تواند، مانع فعال‌سازی ماشه شود، گفت: «خروج ایران از برجام نمی‌تواند، مانع مکانیسم ماشه شود، چون ایران متعهد شده و این امر در قطعنامه 2331 شورای امنیت است. بنابراین، چون بر اساس قطعنامه 2331 شورای امنیت است، اصولاً امکان‌پذیر نیست که ایران بگوید که من به قطعنامه شورای امنیت متعهد نیستم. درست است که آمریکا از برجام خارج شده، ولی قطعنامه 2331 در هر حال سر جای خودش است. اینکه عمل آمریکا در خروج یک‌جانبه از برجام، اقدامی متخلفانه و مغایر با حقوق بین‌الملل بوده، اصولاً جای تردید ندارد. چون جدای از اینکه بگوییم برجام یادداشت تفاهم بوده یا معاهده بوده است، حتی اگر بپذیریم که برجام یک یادداشت تفاهم یا یک برنامه عملیاتی بوده و ارزش معاهداتی نداشته و امکان خروج از آن وجود داشت، نمی‌توانیم در این تردید کنیم که قطعنامه 2331 شورای امنیت ــ که عین متن برجام در آن درج شده ــ یک قطعنامه الزام‌آور شورای امنیت بوده است. پس زمانی که الزام‌آور است، همه به آن متعهد هستند، از جمله آمریکا و ایران. حالا اگر فرض کنیم ایران از برجام خارج شود، نمی‌تواند از تعهدات ناشی از قطعنامه شورای امنیت خارج شود. بنابراین، امکان اینکه یک‌جانبه از برجام خارج شود و از این طریق مانع اعمال مکانیسم ماشه شود، وجود ندارد. چون ماشه صرفاً در برجام نیست؛ برجام و هر آنچه در آن است، یعنی مکانیسم ماشه، در قطعنامه 2331 شورای امنیت هم درج شده است».
خروج از ان‌پی‌تی هم راه‌حل دیگری است که بهمنی‌قاجار، در مورد تعلیق ماشه به آن اشاره کرد و توضیح داد: «در مورد خروج از NPT هم همین بحث وجود دارد، یعنی دقت نشده که ما قطعنامه 2331 شورای امنیت را داریم و وقتی این قطعنامه وجود دارد، به اعتبار اینکه عضو NPT بودیم، این قطعنامه شامل حال ما نمی‌شود اما به طور کلی، شامل این قطعنامه می‌شویم. نکته‌ای که وجود دارد این است که اعتبار این قطعنامه یک دوره 10 ساله داشته و به همین دلیل اروپایی‌ها می‌خواهند تا پایان این فاصله 10 ساله مکانیسم ماشه را فعال کنند؛ مگر اینکه دوباره آن را به شورای امنیت ببرند و تمدیدش کنند که ما مخالف این تمدید هستیم».
در قواعد حقوقی، اصل بر شکاکیت است
بهمنی‌قاجار معتقد است، تنها راه‌حل مؤثر برای جلوگیری از ماشه را مذاکره دانست و گفت: «تنها این بحث می‌ماند که مذاکره کنیم، مذاکره‌ای که باید صورت گیرد، باید در چهارچوبی باشد که برجام ایجاد کرده. شما هم موافق بودید؛ یعنی موافق بودید که ایران تا سقف 3.67 درصد غنی‌سازی داشته باشد. از طرف دیگر، اگر ما تعهداتمان را کاهش دادیم، این کاهش تعهدات ما، اقدام جبرانی بوده در قبال آمریکا که یک‌جانبه از برجام خارج شده است. وگرنه که خودمان ابتدا به ساکن تعهداتمان را کاهش ندادیم؛ بلکه به تدریج و در پاسخ به خروج آمریکا این اقدام را انجام دادیم. حالا اگر آمریکا برگردد و تحریم‌های ما را لغو کند، ما هم دوباره به تعهداتمان برمی‌گردیم. ضمن اینکه محدودیت‌هایی که پذیرفته بودیم، مدت زمان مشخصی داشت و حالا آن مدت گذشته است. حالا برفرض اگر شما نسبت به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ما تردید دارید؛ این قابل مذاکره است. ما می‌توانیم ثابت کنیم که برنامه‌مان صلح‌آمیز است و با حسن‌نیت هم این را نشان دهیم. چون بار‌ها هم تأکید کردیم که جز برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای چیزی نمی‌خواهیم. پس می‌توانیم این را در قالب مذاکره، اثبات کنیم و در چهارچوب حقوقی‌ای که خود برجام تعیین کرده و در چهارچوب حقوقی‌ای که قطعنامه 2331 شورای امنیت ایجاد کرده و در چهارچوب حقوق و تعهداتی که کشور‌های عضو NPT دارند. بر اساس NPT و حقوق بین‌الملل هسته‌ای، اصل بر شکاکیت است نه برائت. شکاکیت به این معناست که کشور‌های دیگر می‌توانند تردید کنند و بگویند ما می‌خواهیم راستی‌آزمایی کنیم که شما به تعهداتتان پایبند هستید یا نه. اما در عین حال، کشور‌های عضو NPT هم حقوقی دارند. یعنی حق دارند غنی‌سازی داشته باشند و کسی نمی‌تواند مانع این حق شود. پس چیزی که آن‌ها به عنوان اعضای NPT، به عنوان اعضای دائم شورای امنیت، به عنوان طرف‌های ما در برجام، حق دارند این است که نگرانی‌هایشان را در چهارچوب خود برجام مطرح کنند، نه فراتر از آن. پس اگر آن‌ها بیایند بگویند که شما مثلاً در مسائل منطقه‌ای یا موشکی ــ مثل آن چیزی که وزیر خارجه فرانسه گفته ــ باید مذاکره کنید، این خارج از چهارچوب برجام است، خارج از چهارچوب قطعنامه 2331 و خارج از تعهد ما به صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای است و تحمیلی که آن‌ها می‌خواهند به ما اعمال کنند، ما می‌توانیم بر اساس حقوق بین‌الملل بگوییم که شما نمی‌توانید چنین تحمیلی به ما داشته باشید.»
تأکید برصلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای با مذاکره راهی برای جلوگیری از فعال‌سازی ماشه
بهمنی‌قاجار معتقد است به جای خروج از برجام، می‌توان، اقدامات دیگری انجام داد و گفت: «اما در مقابل، ما می‌توانیم کاری کنیم که این وضعیت ایجاد نشود. در واقع، بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌مان تأکید کنیم و تأکید مؤکد داشته باشیم که ما جز برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای، برنامه دیگری نداریم. در واقع، اگر چین و روسیه نتوانند مانع شوند، ممکن است این‌ها مکانیسم ماشه را علیه ما فعال کنند. فعال شدن این مکانیسم قطعاً برای ما تبعات اقتصادی، سیاسی و حتی اجتماعی خواهد داشت. در چنین شرایطی، اگر ما بیاییم و با در نظر گرفتن مصلحت و شرایط خاصی که جامعه جهانی دارد - و در شرایطی که رئیس‌جمهوری مانند ترامپ در آمریکا سر کار آمده و از زور به‌صورت عریان در روابط بین‌الملل استفاده می‌کند - اگر ما بیاییم و به مصلحت بگوییم که فرضاً غنی‌سازی را تعلیق می‌کنیم (چراکه گفته شده اصولاً برنامه غنی‌سازی ما بعد از این حملات آمریکا متوقف شده)، اگر چنین چیزی را اعلام کنیم و فعلاً غنی‌سازی را تعلیق یا متوقف کنیم و بگوییم غنی‌سازی متوقف شده، آیا بعداً می‌توانیم دوباره غنی‌سازی را از سر بگیریم؟ بله، می‌توانیم دوباره از سر بگیریم. به چه دلیل می‌توانیم؟ به دلیل اینکه این اقدام، مغایر با تعهدات بین‌المللی ما نیست.»
خروج از برجام فایده‌ای برای ما ندارد
بهمنی قاجار به این موضوع اشاره کرد که خروج ایران از برجام، ممکن است اما فایده‌ای ندارد و گفت: «ما می‌توانیم از برجام خارج شویم، قطعاً. اما فایده‌ای برای‌مان ندارد. چون قطعنامه 2331 مربوط به شورای امنیت است. حالا این قطعنامه 2331 هم همان مکانیسم ماشه و تمام مفاد برجام را تعریف کرده و خودش یک قطعنامه است. پس با توجه به این موضوع، برای ما فایده‌ای ندارد. یعنی خروج از برجام ما را از مکانیسم ماشه نجات نمی‌دهد. در بحث فعال‌سازی و زمان خریدن و این‌ها، من می‌گویم که ما الان می‌توانیم مسئله تحریم‌ها را مطرح کنیم. تحریم‌هایی که علیه ما فعال خواهد شد، فقط بحث بازگشت به تحریم‌ها نیست. بحث این است که ما می‌رویم زیر فصل هفت منشور ملل متحد. وقتی برویم زیر فصل هفت منشور ملل متحد، یعنی می‌گویند ایران تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی است. وقتی بگویند ایران تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی است، اقدامات خصمانه علیه ایران از نظر حقوقی خیلی راحت‌تر انجام می‌شود. باز هم شاید غیرقانونی باشد، ولی زمینه‌اش خیلی ساده‌تر می‌شود که به آن اقدامات دست بزنند. برای اینکه این وضعیت را از بین ببریم، اگر به‌صورت یک‌جانبه و بدون نیاز به قطعنامه شورای امنیت، تعهداتی را بپذیریم. می‌توانیم سه یا چهار سال بعد، آن تعهد یک‌جانبه را لغو کنیم. چون خودمان آن تعهد را بر عهده گرفته‌ایم، این فشار از کشور خارج می‌شود و سه یا چهار سال بعد، می‌توانیم آن تعهد یک‌جانبه را لغو کنیم.»
بازار ![]()