پیام فارس - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
تهران با تاکید بر اینکه «تجربه چراغ راه آینده است»، تاکید می‌کند که تجربه شکست‌خورده مذاکرات پیشین باعث شده‌است تا ایران وارد مذاکرات جدید با قدرت‌های غربی نشود و به گفته وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تنها در شرایطی تن به مذاکره بدهد که طرف مقابل «پیشنهادی معقول، متوازن و بر اساس منافع متقابل و احترام متقابل» ارائه دهد.
شهاب شهسواری| بعد از شکست کامل مذاکرات ایران و غرب در طول ماه‌های گذشته، از جمله منتهی شدن پنج دور مذاکره غیرمستقیم تهران و واشنگتن به جنگ تحمیلی 12 روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران و منتهی شدن مذاکرات با طرف‌های اروپایی به اجرایی شدن اسنپ‌بک، به نظر می‌رسد که تهران و واشنگتن به راهبرد صبر و انتظار روی آورده‌اند و فعلاً قصد ندارند هیچ گام عملی در راستای حل و فصل اختلاف‌ها بردارند.
تهران با تاکید بر اینکه «تجربه چراغ راه آینده است»، تاکید می‌کند که تجربه شکست‌خورده مذاکرات پیشین باعث شده‌است تا ایران وارد مذاکرات جدید با قدرت‌های غربی نشود و به گفته وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تنها در شرایطی تن به مذاکره بدهد که طرف مقابل «پیشنهادی معقول، متوازن و بر اساس منافع متقابل و احترام متقابل» ارائه دهد. در عین حال به نظر می‌رسد قدرت‌های غربی هم با اطمینان از اثرگذاری تحریم‌هایشان در شرایط صبر و انتظار به سر می‌برند تا اثر تحریم‌ها در اقتصاد ایران نمایان شود و ایران مجبور به مصالحه و کوتاه آمدن در برابر شروط آنها شود.
ایران: توقع پیشنهاد معقول و متوازن از سوی غرب
حدود دو هفته پیش بود که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگویی تلویزیونی تصریح کرد که «مذاکره با آمریکا... تنها به بن‌بست می‌رسد» و «دلیل منطقی برای مذاکره با... [اروپا] وجود ندارد.» از روز 6 مهرماه امسال با فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک توسط سه قدرت اروپایی (آلمان، بریتانیا و فرانسه)، قدرت‌های غربی که مدعی شدند قطعنامه‌های تحریمی پیشین شورای امنیت علیه ایران مجدداً اعمال شده‌است، عملاً کلیه مذاکرات هسته‌ای میان ایران و دولت‌های غربی متوقف شده‌است.
طرف ایرانی تا پیش از پایان مهلت اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، چند دور مذاکره برای جلوگیری از این رخداد یا به تعویق انداختن آن انجام داد، اما نهایتاً توافقی برای توقف اجرای اسنپ‌بک به دست نیامد تا ایران نه‌تنها تمامی گفت‌وگوها را با طرف غربی متوقف کند، بلکه اعلام کند توافق پیشین با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ایجاد سازوکار جدید بازرسی‌ها نیز ملغی شده‌است.
به این ترتیب پرونده هسته‌ای ایران در یکی از پیچیده‌ترین شرایط خود در دو دهه گذشته قرار گرفته‌است. روسیه و چین معتقدند که به دلیل نامشروع بودن اقدام سه کشور اروپایی برای درخواست بازگشت قطعنامه‌های تحریمی، هیچ تصمیمی در شورای امنیت در خصوص این قطعنامه‌ها اتخاذ نشده‌است و از روز 26 مهرماه 1404 با فرارسیدن موعد انقضای قطعنامه 2231، تمام قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت علیه ایران و همچنین قطعنامه 2231 کاملاً منتفی و منقضی شده‌اند. از سوی دیگر دولت‌های غربی و کشورهای همسو با آنها معتقدند که تمامی 6 قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد که پس از توافق هسته‌ای 2015 (برجام) تعلیق شده‌بود، اجرایی شده‌اند.
ایران تلاش می‌کند تا از شکاف میان اعضای دائم شورای امنیت در مورد تحریم‌ها استفاده کند و تحریم‌های ذکرشده در قطعنامه‌های شورای امنیت را که به اعتقاد اروپایی‌ها مجدداً اعمال شده‌است، بی‌اثر و خنثی کند. سیدعباس عراقچی، به تازگی گفته‌است که «مهم‌ترین ماموریت» وزارت امور خارجه نه رفع تحریم‌ها، بلکه «بی‌اثرسازی و خنثی‌سازی تحریم‌ها» است.
تعداد زیادی از کشورهای همسو با قدرت‌های غربی پس از ادعای سه کشور اروپایی و دبیرخانه سازمان ملل متحد مبنی بر اعمال مجدد قطعنامه‌های تحریمی، اعلام کرده‌اند که این تحریم‌ها را اجرا خواهند کرد. براساس برخی گزارش‌ها، تعدادی از کشورهای دوست ایران نیز که بیانیه‌ای رسمی مبنی بر اجرای تحریم‌ها صادر نکرده‌اند، به صورت خاموش اجرای تحریم‌ها را در دستور کار قرار داده‌اند.
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران پس از شرکت در اجلاس میان‌دوره‌ای وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد، مدعی شد که 120 کشور عضو این سازمان، از موضع ایران مبنی بر غیرقانونی بودن بازگشت تحریم‌ها حمایت کرده‌اند. این ادعا در حالی مطرح شده‌است که در بحبوحه رای‌گیری برای توقف اسنپ‌بک، دو کشور سیرالئون و سومالی که عضو جنبش عدم تعهد و عضو غیردائم شورای امنیت هستند به قطعنامه‌های پیشنهادی برای تعلیق قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت رای منفی داده‌بودند و از موضع ایران در شورای امنیت حمایت نکرده‌بودند.
به نظر می‌رسد که در دستگاه سیاست خارجی هیچ ابتکاری برای حل و فصل دیپلماتیک اختلافات در پرونده هسته‌ای و گفت‌وگو با قدرت‌های غربی وجود ندارد و در حال حاضر تهران صرفاً به دنبال بی‌اثر کردن تحریم‌ها است تا با نمایش بی‌اثر بودن تحریم و فشار اروپا و آمریکا را وادار کند مجدداً به جای استفاده از ابزار فشار به میز مذاکره دیپلماتیک بازگردند.
سیدعباس عراقچی در مصاحبه تلویزیونی دو هفته پیش خود گفته‌بود که ایران منتظر است «پیشنهاد معقول و متوازن» از سوی طرف غربی ارائه شود تا ایران «آن را بررسی کند.» این اظهارنظر عجیب سیدعباس عراقچی نشان می‌دهد که تهران هیچ برنامه‌ای برای مذاکره با قدرت‌های غربی در شرایط فعلی ندارد ولی انتظار دارد که طرف‌های غربی «پیشنهاد معقول و متوازن» برای حل و فصل دیپلماتیک اختلاف‌ها ارائه بدهند.
عراقچی در مصاحبه تلویزیونی خود گفت: «فعلاً ما درخواستی برای مذاکره از هیچ‌کس نداریم. تجربیات یک سال گذشته، شامل مذاکره با آمریکا و مذاکره با اروپایی‌ها، کاملاً روشن کرده که سرنوشت این مذاکرات چه بوده است.» او تاکید کرد: «مذاکره با آمریکا، همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند، بن‌بست محض است. این موضوع در جلساتی که با آمریکایی‌ها، اندیشکده‌ها و سایر طرف‌ها داشتیم، توضیح دادم که یک‌بار با آمریکا مذاکره کردیم، توافق حاصل شد، اما آنها از توافق خارج شدند و تحریم‌های خود را بدون هیچ دلیلی برگرداندند. یک بار دیگر در دولت گذشته مذاکره شد، زندانیان در برابر آزادی پول‌های ایران آزاد شدند، اما دوباره منابع مالی ما قفل شد.
یک بار دیگر مذاکره کردیم، وسط مذاکرات به ما حمله کردند. در نیویورک هم مذاکره کردیم، پیشنهادات معقول ارائه دادیم اما باز هم با زیاده‌خواهی مواجه شدیم.» به گفته عراقچی: «بنابراین مشخص است که مذاکره با آمریکا در چنین شرایطی، تنها به بن‌بست می‌رسد.» وزیر امور خارجه گفت: «مذاکره با اروپایی‌ها نیز تکلیف روشن است؛ آنها خود می‌خواهند ما با آمریکا مذاکره کنیم. بنابراین دلیل منطقی برای مذاکره با آنها وجود ندارد.» او تصریح کرد: «با این حال، این به معنای رد کامل مذاکره نیست. اگر پیشنهادی معقول، متوازن و بر اساس منافع متقابل و احترام متقابل ارائه شود که از موضع برابر، منافع مردم ایران در آن تأمین شود، قطعاً مورد بررسی قرار خواهد گرفت.»
آمریکا: انتظار برای اثربخشی تحریم
پایگاه خبری پولیتیکو در گزارشی می‌نویسد که دولت دونالد ترامپ تا حد زیادی نسبت به گام بعدی در راهبرد خود سکوت اختیار کرده‌است. این پایگاه خبری در مطلبی با عنوان «بازی صبر ترامپ با ایران» می‌نویسد: «خبرنگاران با تعدادی از ناظران ایران در واشنگتن تماس گرفته‌‌اند تا سرنخی از استراتژی آمریکا در قبال ایران پس از تحریم‌های اخیر به دست بیاورند. برداشت کارشناسان این است: ترامپ فعلاً ایران را در آب نمک خوابانده و منتظر است که ببیند گام بعدی رهبری معظم ایران آیت‌الله علی خامنه‌ای چه خواهد بود.»
دونالد ترامپ هم مانند سیدعباس عراقچی، توپ ابتکار عمل را به زمین ایران می‌اندازد. ترامپ در سخنرانی خود در کنست اسرائیل گفت: «وقتی شما آماده باشید، ما هم آماده‌ایم و این بهترین تصمیمی است که ایران تاکنون گرفته‌است و این اتفاق خواهد افتاد.... دست دوستی و همکاری دراز است، من به شما می‌گویم که آنها [ایرانی‌ها] می‌خواهند توافق کنند و خیلی خوب می‌‌شود که بتوانیم معامله کنیم.»
دونالد ترامپ از نخستین روزهای آغاز به کارش در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش در سال 2025 با امضای یک یادداشت ریاست‌جمهوری بار دیگر سیاست فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد. یکی از بندهای این یادداشت تلاش برای بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد با استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک توسط کشورهای اروپایی بود. این بخشنامه ترامپ 9 ماه بعد با اقدام دولت‌های اروپایی در شورای امنیت عملی شد.
الکساندر بولفراس، پژوهشگر اندیشکده موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک با اشاره به این مواضع ایران و قدرت‌های غربی به پیش از توافق برجام بازگشته‌است، می‌نویسد: «هیچ‌یک از بازیگران اصلی علاقه‌ای به ازسرگیری مذاکرات نشان نمی‌دهند و امیدوار به این هستند که که اهرم فشارشان نهایتاً دیگری را مجبور به تسلیم کند. ایران اکنون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و سه کشور اروپایی (E3) را به عنوان اهرم‌های فریبکار برای دشمنانش آمریکا و اسرائیل قلمداد می‌کند. ترامپ این مسئله را حل‌شده می‌داند و ادعا می‌کند که برنامه هسته‌ای ایران در طول جنگ 12 روزه به‌طور کامل و تمام و کمال نابود شد. با این حال، ترامپ در اوایل اکتبر نیز اظهار داشت که آمریکا ممکن است آماده یک توافق منطقه‌ای گسترده‌تر باشد.
در واشنگتن، دولت بین سیاست تعامل ویتکاف (که از زمان جنگ با ایرانی‌ها مذاکره داشته است) و موضع اول فشار مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، اختلاف‌نظر وجود دارد. حتی اگر مذاکراتی هم صورت گیرد، هیچ همپوشانی در مواضع مذاکراتی طرف‌های اصلی وجود ندارد. همانند اواسط دهه 2000 در دوران بوش، آمریکا اصرار دارد که هیچ غنی‌سازی‌ای نمی‌تواند در خاک ایران انجام شود. با این حال، بدون همکاری روسیه و چین، توانایی آمریکا برای محدود کردن توانایی ایران در بازسازی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی خود به مراتب کمتر از قبل موثر خواهد بود. پس از تبادل موشکی با اسرائیل، بعید به نظر می‌رسد که یک توافق صرفاً هسته‌ای قابل قبول باشد که پیچیدگی بیشتری به موضوع می‌افزاید.»
زندگی در شکاف
به نظر می‌رسد که تنها ابتکار ایران در شرایط فعلی برای مقابله با تحریم‌های غرب و قطعنامه‌های شورای امنیت، تکیه به مخالفت روسیه و چین با این قطعنامه‌ها باشد. ایران امیدوار است که اختلاف‌ها میان روسیه و چین و قدرت‌های غربی همچنان استمرار پیدا کند و پکن و مسکو تمایلی به همکاری با غرب در پرونده ایران نشان ندهند. روسیه و چین در دوره بین سال‌های 2006 تا 2010 کاملاً هم‌راستا با قدرت‌های غربی علیه برنامه هسته‌ای ایران موضع‌گیری می‌کردند و به 6 قطعنامه تحریمی علیه ایران در شورای امنیت رای مثبت دادند.
با این حال شرایط بین‌المللی نسبت به دهه نخست قرن بیست‌ویکم تغییر اساسی کرده‌است. جنگ روسیه در اوکراین و جنگ‌های تجاری ترامپ علیه چین، باعث شده‌است که تمایل دو قدرت جهانی شرق برای تعامل با قدرت‌های غربی بسیار کمتر از گذشته‌شود. ایران با استفاده از این اختلاف‌نظر امیدوار است که «اثربخشی» تحریم‌ها کاهش پیدا کند و دو قدرت شرقی بتوانند راهبرد «فشار حداکثری» غرب را خنثی کنند.
در چنین شرایطی سرنوشت سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران در عرصه بین‌المللی کاملاً در اختیار بازی سیاسی قدرت‌های جهانی خواهد بود و اگر شرایطی پیش بیاید که روسیه و چین رویکرد تقابلی خود را با غرب کنار بگذارند، طرفی که در این معامله آسیب خواهد دید، ایران است. فقدان ابتکار دیپلماتیک در تهران برای حل و فصل مشکلات با غرب، باعث شده‌است دورنمایی از رسیدن به یک توافق دیپلماتیک برای لغو تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط وجود نداشته‌باشد و تنها راهکار موجود برای تهران، تکیه به روسیه و چین برای کاهش اثربخشی و مشروعیت تحریم‌ها باشد. این راهبرد تنها مادامی اثرگذار است که روسیه و چین همچنان در منازعه با قدرت‌های غربی قرار داشته‌باشند و اختلاف‌های فعلی را حل و فصل نکرده‌باشند.
بازار ![]()