پیام فارس - مرجان دهقانی-خبر جنوب/ نام خلیج فارس به عنوان میراثی تاریخی و هویتی برای ایرانیان، از گذشته ای نه چندان دور در معرض تحریف‌ هدفمند قرار داشته است. در گفت‌وگو با دکتر احسان یاری ، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز، ابعاد مختلف این چالش و راهکارهای مقابله با آن بررسی شد. دکتر یاری با اشاره به ریشه‌های تاریخی این موضوع، توضیح داد که چگونه استعمار بریتانیا از دهه 1930 میلادی پروژه تغییر نام خلیج فارس را با اهداف استعماری آغاز کرد.
وی با تأکید بر لزوم اقدامات نظام‌مند، به نقد عملکرد پراکنده نهادهای ایرانی در این زمینه پرداخت و خاطرنشان کرد که در حالی که کشورهای عربی با سرمایه‌گذاری کلان روی آموزش، رسانه و پژوهش در حال نهادینه کردن نام جعلی هستند، ایران عمدتاً به واکنش‌های مقطعی بسنده کرده است. این استاد دانشگاه با اشاره به ضرورت تشکیل کارگروه ملی حفاظت از نام خلیج فارس، بر لزوم تولید محتوای علمی، استفاده از دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی در جهت کاربرد نام صحیح خلیج فارس تأکید کرد. در ادامه، مشروح این گفت‌وگوی تفصیلی را می‌خوانید. ضرورت اقدام هوشمندانه در برابر تحریف تاریخی
استاد دانشکده حقوق دانشگاه شیراز در پاسخ به این سوال که کشورهای عربی چگونه در تحریف نام خلیج فارس موفق عمل کرده‌اند؟ بیان کرد: کشورهای حاشیه خلیج فارس با وجود پیشینه تاریخی محدود، از موضوعاتی مانند جزایر سه‌گانه یا تحریف نام خلیج فارس برای ایجاد انسجام داخلی و هویت‌سازی برای نسل‌های آینده استفاده می‌کنند. آن‌ها با سرمایه‌گذاری روی آموزش، رسانه و پژوهش، نسل‌های خود را از کودکی با نام جعلی عادت داده‌اند، به‌طوری که امروز یک شهروند عربی پذیرفته که این نام "واقعی" است!
وی با اشاره به اینکه اقدامات و واکنش های ایران جزیره‌ای و بدون برنامه صورت می‌گیرد، نه به‌صورت پیشگیرانه و نظام‌مند، خاطر نشان کرد: کشورهای رقیب با لابی‌گری و هزینه‌کرد مالی، نام جعلی را نهادینه کرده‌اند، اما ایران غالباً منفعل بوده است. عدم استفاده از قدرت نرم: ایران باید به جای تقابل، خلیج فارس را به عنوان یک حوزه تمدنی مشترک معرفی کند تا اعراب منطقه نیز احساس تعلق کنند.
ضرورت برنامه‌ریزی جامع و اقدام نظام‌مند نهادهای مسئول
در ادامه گفت‌وگو با این استاد دانشگاه، وی بر این نکته تاکید کرد حفظ نام خلیج فارس تنها یک موضوع تاریخی نیست، بلکه مسئله‌ای استراتژیک و مرتبط با منافع ملی امروز و آینده ایران است. با این حال، اقدامات انجام‌شده توسط نهادهای مسئول پراکنده، موردی و فاقد برنامه جامع بوده است.
وی در رابطه با وظایف نهادهای مسئول گفت: وزارتخانه‌ها و نهادهای مختلف باید در قالب یک برنامه منسجم عمل کنند، اما در عمل شاهد عدم هماهنگی، پراکندگی، جزیره‌ای عمل کردن و فقدان استراتژی کلان هستیم .
دکتر یاری در رابطه با دیپلماسی ضعیف در برابر تحریف‌ها خاطرنشان کرد: متاسفانه اقدامات ما پراکنده و موردی است و تنها در مواقعی که رسانه‌ها یا مقامات خارجی از نام جعلی استفاده می‌کنند، واکنش‌های مقطعی و اظهار نظرهای مقامات رسمی دیده می‌شود.
عدم پیگیری مستمر از دیگر نکاتی است که باید به آن اشاره کرد چرا که پس از یک اعتراض رسمی، اقدامات عملی برای تثبیت نام خلیج فارس در فضای بین‌المللی دنبال نمی‌شود. به عنوان مثال وقتی رئیس‌جمهوری مانند ترامپ عمداً از نام جعلی استفاده می‌کند، این نتیجه بده‌بستان‌های سیاسی است، اما ایران برنامه خاص و بلندمدتی برای مقابله با چنین اقداماتی ندارد.
از دیگر نهادهایی که باید اقدامات جامع در این زمینه انجام دهد، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است. غفلت از میراث معنوی خلیج فارس و ضعف در معرفی جهانی و در جذب گردشگران و پژوهشگران خارجی، تبلیغات منسجمی درباره اصالت نام خلیج فارس وجود ندارد.

پژوهش‌های اندک و عدم تولید محتوای علمی اثرگذار
در حالی که دانشگاه‌های قطر و امارات متحده عربی با مراکز معتبر علمی در جهان همکاری می‌کنند، دانشگاه‌های ایران نقش کمرنگی در تولید محتوای علمی به زبان‌های خارجی دارند. پژوهش های داخلی که به زبان فارسی انجام می‌شود نیز آن طور که شایسته است به دنیا معرفی نمی‌شوند و در نتیجه، منابع انگلیسی، عربی و غیرفارسی به‌عنوان مرجع اصلی در کارها و پژوهش های علمی مورد استناد قرار می‌گیرند.
وی با اشاره به اینکه عدم استفاده از ظرفیت رسانه‌های خارجی بیان کرد: رایزنان فرهنگی می‌توانند با رسانه‌های محلی همکاری کنند، اما اقدامات آن‌ها محدود به برنامه‌های داخلی است. در حالی که کشورهای عربی با پرداخت هزینه‌های کلان، دانشگاه‌ها و رسانه‌های غربی را همراه می‌کنند، ایران در این زمینه غایب است.
نقش استعمار بریتانیا و اهداف پشت پرده
در گفت‌وگو با استاد دانشگاه شیراز، این نکته روشن شد که منشأ اصلی طرح تغییر نام خلیج فارس به دست کشورهای عربی نبوده، بلکه یک پروژه طراحی‌شده توسط استعمار بریتانیا در دهه‌های گذشته است. اما چرا و چگونه این موضوع آغاز شد؟
وی با بیان اینکه بریتانیا که در آن زمان سلطه کامل نظامی و سیاسی بر منطقه خلیج فارس داشت، نگران بود که در آینده، هویت تاریخی و سابقه حاکمیت سیاسی ایران بر این آبراه مهم، مانع منافع استعماری آن‌ها شود گفت: نمایندگان سیاسی بریتانیا در خلیج فارس، از دهه 1930 میلادی به‌صورت غیررسمی بحث تغییر نام را مطرح کردند و هدف اصلی آن‌ها تضعیف جایگاه ایران در خلیج فارس و قطع ارتباط تاریخی‌اش با این منطقه بود. بریتانیایی‌ها می‌دانستند که ایران تنها کشوری است که می‌تواند در بلندمدت مقابل سلطه آن‌ها بایستد، بنابراین باید برای ادامه سلطه خودشان دست به اقداماتی می زدند .
وی ادامه داد: دیگر اهداف استعماری بریتانیا از تغییر نام خلیج فارس تفرقه‌اندازی بین ایران و کشورهای عربی بود. بریتانیا می‌خواست جبهه‌ای متحد علیه ایران ایجاد کند تا مانع همکاری‌های منطقه‌ای شود، همچنین بریتانیا خود را حامی اعراب جا زد و ادعا کرد که با تغییر نام، به هویت عربی منطقه احترام می‌گذارد! در حالی که هدف اصلی، تداوم سلطه استعماری بود چرا که اگر ایران از نظر تاریخی و فرهنگی از خلیج فارس قطع ارتباط می‌کرد، بریتانیا راحت‌تر می‌توانست بر منطقه مسلط شود.
خاموشی موقت و احیای مجدد در دهه 1950
وی به این موضوع نیز اشاره کرد که این پروژه که در دهه 1930 آغاز شد، ابتدا به دلایلی مسکوت ماند و مجددا در دهه 1950 میلادی، بار دیگر بریتانیا این موضوع را دنبال کرد و این بار به‌صورت عملیاتی‌ پیش رفت. در ادامه کشورهای عربی، که ابتدا چندان تمایلی به این موضوع نداشتند، به‌تدریج تحت تأثیر سیاست‌های بریتانیا قرار گرفتند و هزینه‌کرد برای تغییر نام خلیج فارس را آغاز کردند. به خصوص برخی از حاکمان عربی که تلاش برای این تحریف نام در راستای منافع و اهداف فردی آنها بود، همانند عبدالکریم قاسم عراقی و جمال عبدالناصر مصری و بعدها دیگران.
وی در پاسخ به این سوال که نقش قدرت‌های جهانی در ادامه این پروژه چیست، توضیح داد: پس از اقدامات بریتانیا، آمریکا و دیگر قدرت‌های غربی نیز گاهی به ظاهر بی‌طرف بودند، اما در عمل از طریق نهادهای بین‌المللی، دانشگاه‌ها و موسسات علمی آموزشی و رسانه‌ها، به تحریف نام خلیج فارس کمک کرده اند. امروزه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با هزینه‌های کلان، تولید محتواهای علمی، رسانه‌ای و حتی نقشه‌های جغرافیایی با نام جعلی را دنبال می‌کنند. متاسفانه ما هنوز یک استراتژی منسجم برای مقابله نداریم در حالی که دشمن به‌صورت سیستماتیک پیش می‌رود. اگر اقدام علمی، رسانه‌ای و دیپلماتیک قوی‌تری انجام ندهیم، در آینده اسناد جعلی جای حقایق تاریخی را خواهند گرفت.

هویت تاریخی در برابر تحریف هدفمند
خلیج فارس، این نام اصیل و تاریخی، قرن‌هاست که در اسناد و منابع معتبر جهانی ثبت شده و هیچ تردیدی در صحت آن وجود ندارد. با این حال، برخی کشورهای منطقه با پشتوانه مالی، سیاسی و رسانه‌ای گسترده، تلاش می‌کنند تا این هویت تاریخی را تحریف کنند. این اقدام تنها یک تغییر نام ساده نیست، بلکه پروژه‌ای هدفمند برای ایران‌زدایی و ایجاد هویت جدید در منطقه است.
این استاد دانشگاه در این گفت‌وگو به نکته‌ای کلیدی اشاره می‌کند که آنها در باطل خود متحدند، اما ما در حقیقت مسلم تاریخی ضعیف عمل می‌کنیم. در حالی که کشورهای عربی با برنامه‌ریزی بلندمدت، از ابزارهای علمی، فرهنگی و رسانه‌ای برای تغییر نام خلیج فارس استفاده می‌کنند، ما عمدتاً به صدور بیانیه‌ها و اظهار نظرهای مقامات رسمی بسنده کرده‌ایم.
تحریف نام خلیج فارس تنها به دوران جمهوری اسلامی محدود نیست، بلکه از زمان پهلوی آغاز شده است. اما امروزه با انسجام بیشتری از طرف کشورهای عربی و حامیانشان دنبال می شود. از یک سو همکاری با دانشگاه‌های معتبر جهانی،مثلاً دانشگاه جورج‌تاون در قطر، پژوهش‌هایی درباره سیاست، اقتصاد و تاریخ در منطقه خلیج فارس انجام می‌دهد، و در متون تولیدی غالبا از نام جعلی استفاده می‌کند، این پژوهش‌ها بعداً به عنوان «منبع معتبر» در تحقیقات بین‌المللی مورد استناد قرار می‌گیرد. از سوی دیگر تولید محتوای علمی و رسانه‌ای، کتاب‌ها، مقالات و حتی برندهای اقتصادی با نام تحریف‌شده معرفی می‌شوند تا به‌تدریج این نام در اذهان جهانیان نهادینه شود. استراتژی دویست سیصد سال آینده آنها این است، چرا که تغییر نام یک شبه ممکن نیست، اما با تولید انبوه «اسناد» جدید، در آینده ادعا خواهند کرد که بله زمانی خلیج فارس نامیده می شده، اما نام امروزی آن نیست.
این پژوهشگر روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که ما چه کرده‌ایم؟ گفت: متأسفانه اقدامات ما در این زمینه غیرنظام‌مند، پراکنده و فاقد برنامه روشن و بلندمدت است، بیانیه‌های مقطعی بدون پشتوانه اجرایی ، اقداماتی که تنها در داخل کشور اثرگذارند و عدم استفاده هوشمندانه از ابزارهای علمی و فرهنگی برای حفاظت از نام خلیج فارس در فضای بین‌المللی از جمله اقداماتی است که می بایست انجام می دادیم .
وی با اشاره به اینکه نام خلیج فارس تنها یک عنوان جغرافیایی نیست، بلکه نماد هویت تاریخی و ملی ایران است خاطر نشان کرد: اگر امروز هوشمندانه عمل نکنیم، فردا مجبور خواهیم بود با انبوهی از «اسناد تولید شده» روبه‌رو شویم که حقانیت تاریخی ما را زیر سؤال می‌برند. وقت آن است که با برنامه‌ریزی، انسجام و استفاده از تمام ابزارهای ممکن، از این میراث کهن دفاع کنیم.ما باید همکاری با دانشگاه‌های جهانی برای تولید پژوهش‌های مستند درباره نام خلیج فارس ، استفاده از نام صحیح در قراردادهای تجاری با طرف های خارجی و تبلیغات و ایجاد مراکزی که به‌صورت دائم بر تحرکات و تحولات در این حوزه نظارت و پاسخ‌دهی و واکنش سریع و موثر داشته باشند در دستور کار برنامه هایمان باشد.