پیام فارس- نایب شیرازی در آخرین شب از سلسله نشستهای علمی
بزرگداشت سعدی گفت: اگرچه آثار سعدی در آسمان پرستاره ادب کهن پارسی،
همچون کهکشانی می درخشد اما برخی نکات در سعدی شناسی و سعدی پژوهی به کلی
مغفول مانده که یکی از آنها گونه های مختلف آثار چاپی سعدی است.
او خاطرنشان کرد که این موضوع از چندین لحاظ حایز اهمیت است که اولین و
مهمترین آن جایگاه آثار سعدی در معرفی ادب پارسی به جهانیانست و جالب است
که تمام ترجمه هایی که از آثار فارسی در جهان داریم با آثار سعدی آغاز شده
که اولین مورد در سال 1634 و ترجمه آندره دوریه در پاریس است.
این محقق در ادامه شروع چاپ آثار تصحیحی و انتقادی فارسی را نیز با
آثار سعدی عنوان کرد و گفت: در سال 1802 در هند نخستین مورد از این دست چاپ
شد و یکی از نسخه های مهم در این زمینه نیز نسخه ای از گلستان بوده که در
سال 1850 چاپ شده و همراه با واژه نامه، فهرست اعلام و لغات مشکل بوده و
تصحیحات انتقادی این نسخه نیز بالغ بر 252 مورد است. مورد بعدی چاپ معروف
بوستان سعدی در وین و در سال 1850 بوده که به نسخه گراف معروف است.
نایب شیرازی در ادامه نخستین کلیات آثار چاپی فارسی را نیز متعلق به
سعدی دانست که به گفته این محقق مهمترین آن چاپ معروف کلکته به تصحیح
هرینگتون است که از سال 1791 تا 1795 به طول انجامید.
استاد نایب شیرازی همچنین نخستین کتابی که با علایم کامل سجاوندی و
اعراب گذاری به چاپ می رسد را چاپ گلستان به کوشش اشپرینگر دانست که در
کلکته چاپ شد و گفت: جالب این است که نخستین دستورالعمل و اجرا و توجیه
سانسور در ادب فارسی نیز در آثار سعدی انجام میشود که در نسخه انتقادی چاپ
شده در 1850 در هاردفورد، گارسن دوتاسی طی یادداشتی در ابتدای این نسخه می
گوید که با حذف حکایات و قسمتهای خلاف اخلاق این نسخه موافق است و این
زهرخند روزگار است که آنها تشخیص می دهند که سعدی اخلاق مدار و انسان گرای
ما کجا مغایر اخلاق و شئونات سخن گفته و باید حذف شود.
وی ادامه داد: نکته بعدی این که هرگونه خلاقیت در تصحیح، تکمیل یا
تغییر رسم الخط فارسی نیز با چاپ آثار سعدی بوده و نمونه برجسته آن گلستان
آخوندزاده است که با خط پیشنهادی او چاپ شده است.
وی همچنین، میزان تیراژ بالای چاپ آثار سعدی نسبت به سایر آثار ادب
فارسی را یکی دیگر از خصایص و ویژگی های این سخنور نامی برشمرد و گفت: اگر
در تاریخ نگاهی بیندازیم آثار سعدی برخی اوقات به چاپ دوم و تیراژ سه هزار
نسخه نیز رسیدند که این میزان برای دوره کنونی هم رقم قابل توجهی است.
وی افزود: البته باید به این نکته نیز توجه داشت که در چاپ آثار سعدی
به واسطه اینکه مشتمل بر نظم، نثر و گونه های مختلف است اهمیت طراحی حروف و
جانمایی و صفحه آرایی آنها برای صنعت چاپ بسیار چالش برانگیز بوده چرا که
باید همه گونه همخوانی صنعت چاپ را برای اجرا در آثار فارسی به کار می بسته
اند.
نایب شیرازی با بیان اینکه گستره چاپ آثار سعدی در جهان شامل هیچکدام
از دیگر آثار بزرگ ادب فارسی نمی شود گفت: این نکته ها نشان می دهد که آثار
سعدی گذشته از اینکه به لحاظ شناخته شده تر بودنش مورد توجه قرار می گرفته
نکته های دیگری هم داشته که در جهان تا به این میزان با اقبال مواجه بوده و
باید در تصحیحاتی که در آثار سعدی انجام می دهیم این موارد را مدنظر قرار
دهیم که مثلا در نسخه های انتقادی که ترجمه و استفاده شده آنها نیز نسخه
های مبدا را مورد اشاره قرار می دهند که ما برخی از این نسخ را می شناسیم و
برخی را خیر که بایستی این نسخ را برای تصحیح و چاپ بهینه تر آثار سعدی
ردیابی کنیم.