چاپ

پیام فارس- مرد نمی دانست مردم با خشم و انزجار و یا مهربانی به او نگاه می‌کنند و او همچنان سراسیمه و مستأصل واژه «حاج خانم» را به‌کار می‌برد که سرانجام موفق شد توجه خانمی را که بیش از ده دقیقه به‌دنبالش دویده بود جلب کند.
نفس نفس‌زنان گفت: حاج خانم مگر صدای من را نمی‌شنوید؟! خسته شدم از بس به دنبال‌تان دویدم و شما را صدا کردم.

زن گفت: صدای مردی که حاج‌خانمی را صدا می‌کرد شنیدم اما من نه به سفر حج مشرف شده‌ام و نه مسن هستم! فکر نمی‌کردم خطاب شما با من باشد!

مرد جوان گفت: از بچگی به من یاد داده‌اند که خانم‌های ناشناس را حاج خانم صدا کنم، بگذریم... کیف پول‌تان را در مغازه ما جا گذاشته‌اید. وقتی متوجه شدم شما از مغازه دور شده بودید و من هر چه صدا کردم بی‌فایده بود.
زن این‌بار با لحنی متفاوت، مرد جوان را خطاب قرار داد و گفت: بی‌نهایت از لطف شما سپاسگزارم، ای بزرگ‌مرد.

با دعای خیر و آرزوی تندرستی و خوشبختی، مرد جوان را بدرقه کردد.

مرد جوان بارها در مسیر بازگشت به مغازه، واژه بزرگ‌مرد را در ذهن خود مرور کرد و هر بار لذتی بی‌پایان تمام وجودش را فرا می‌گرفت و هر بار از خودش می‌پرسید پس آن خانم را باید چگونه خطاب قرار می‌دادم؟!

واکنش‌های متفاوت

راضیه حسینی، 27ساله می‌گوید: آنقدر آقایان «حاج خانم» خطاب‌مان کردند که دیگر به شنیدنش عادت کردیم. برای یکی مثل من فرقی نمی‌کند، چه می گویند.
شهین رفعت، 46ساله، مشابه رفتار واکنش‌های دخترش؛ این لقب را واژه‌ای عادت محور می‌داند که ورد زبان پیر و جوان شده و در ادامه گفت: احساس خاصی نسبت به آقایانی که مرا حاج خانم صدا می‌کنند، ندارم. حتی اگه اسمم را صدا کنم، برنمی‌گردم ببینم کسی که صدا زده، من را می‌شناسد یا نه.
برخلاف این دو بانو، کشور کیانی، 67 ساله و اهل تهران، گفت:‌ بزرگتری گفتند، کوچک‌تری گفتند، احترامی گفتند، حج رفتنی گفتند، من خودم تا حالا توفیق زیارت خونه‌ خدا را نداشتم.معمولا این طور است که هر که حج رفته می شود حاج خانم یا کسایی که خیلی مسن باشند یا تجربه دارند، مفتخر به این لقب می شودند. به این جوان‌ها نگویید «حاج خانم. روح‌شان را جریحه‌دار نکنید، فکرمی‌کنند پیر نشان می دهند.
روشنک معینی، 37ساله اهل اصفهان می‌گوید: چه کاری است این لقب دادن؟ نگاهی به ریخت‌مان کنند ببینند ما حاج خانمیم، بعد صدامان کنند، کو تا بشیم حاج خانم و پخته، هنوز جوانیم و اول راه.
مریم مقصودی اهل تهران 29 ساله گفت:‌در رسانه ملی فرهنگ‌سازی شود تا القابی مانند بانو، جانشین لقب‌هایی شود که از دیدگاه من احساسات خانم‌ها را جریحه‌دار می‌کند و بیشتر دختران و زنان به این لقب حساس هستند و می‌پندارند که مسن وکهن‌سال بنظرمی‌آیند.

خطاب ها متناسب با منطقه و محل

کارشناس آموزش و پژوهش کانون‌های فرهنگی هنری مساجد استان فارس با بیان این مطلب که به دلیل ظرافت روحیه زنان، افراد باید با دقت و وسواس بیشتری دختران و بانوان را مورد خطاب قرار دهندافزود:‌ هر چند القابی که در دین مبین اسلام برای مورد خطاب قرار دادن خانم‌ها به کار می‌رود، نشانه‌ای بر بزرگی و احترام شایسته به آن‌هاست، اما باید در به کارگیری القاب برای خانم‌ها، رفتارشناسی و از این القاب با دقت و حساسیت بیشتری استفاده شود. ضمناً هر لقبی را باید براساس آداب و رسوم بومی و منطقه‌ای به‌کار گرفت تا از آثار سوء روانی چنین خطاب‌هایی کاسته شود.
علی محمدپور در مصاحبه با ایرنا افزود: بیشترین لقبی که به نشانه‌ احترام به بانوان نسبت داده می‌شود «حاج خانم» است که این لفظ عامیانه؛ خیلی متداول و رایج است و استعمال آن دال بر بجا آوردن رسم ادب و محبت است. با این حال، نزد برخی؛ مفهوم پیری را می‌رساند. بنابراین مفهوم حقیقی این واژه باید مرتب و به کرات توسط بزرگترها و سیستم‌های آموزشی به فرزندان و نسل جوان تبیین شود تا آنان به‌خوبی درک کنند که بکارگیری واژه «حاج خانم»، در آموزه‌های دینی نشانه ارج، عظمت و شأن دختران و زنان مسلمان است و مترادف و همترازی غیر از این ندارد.
وی در ادامه گفت: اما القاب بومی منطقه‌ای به نسبت بیشتری، حساسیت‌برانگیز بوده و نیاز به فرهنگ‌سازی دارند. چرا که در جایی؛ معنی خوب و محلی دیگر؛ مفهومی ناپسند دارند که باید جداً از استعمال این القاب در مناطق غیر بومی خودداری کرد. به طور مثال؛ کاربرد لقب «بی‌بی» در عشایر از گذشته تا به امروز متداول بوده و واژه بی‌بی به زنان توانمند،غیور و شجاع اطلاق می‌شود. حال آن که در بیشتر مناطق روستایی کشور، بی‌بی برای مورد خطاب قرار دادن زنان مسن و مادر بزرگ‌ها استفاده می‌شود.یا واژه «دمت گرم» که در بخش‌های جنوبی کشور از بار معنایی مثبتی برخوردار است، در بخش‌شمالی ایران؛ مفهومی بد و نامناسب را به ذهن متبادر می‌سازد.
وی اضافه کرد: لقب دیگری که اکثر شیرازی‌ها و تهرانی‌ها به نشانه احترام، قدردانی و سپاس از طرف مقابل به وی نسبت می‌دهند؛ «لوتی» و «خیلی لوتی» است که نشانه معرفت زیاد فرد است. در حالی که در بیشتر نقاط کشور؛ هم ردیف با بی‌بند و باری شناخته می‌شود. همچنین، زنان جوانی که در سنین کم ازدواج می‌کنند و صاحب نوه می‌شوند، اگر نوه‌ها آن‌ها را «مادر جان» خطاب کنند، خوشحال می‌شوند، اما اگر لقب «مادر بزرگ» بدان‌ها نسبت داده شود، موجب بروز واکنش منفی می‌شود.
محمدپور اظهار کرد: متأسفانه در ادبیات آموزشی، القاب به خوبی به کودکان آموزش داده نمی‌شوند.نگارندگان کتب آموزشی و دستگاه‌های متولی فرهنگ عمومی جامعه بخشی از متون آموزشی را به این مسأله اختصاص دهند.

القاب نشاط آور استفاده شود

یک روانشناس اجتماعی با طرح این نکته که در تعالیم دینی همیشه لقب‌های مناسبی برای مورد خطاب قرار دادن دیگران بکار می‌رود، گفت: برخی القاب مانند «حاج خانم» یا جنبه مناسبتی دارد و به کسانی اطلاق می‌شود که مناسک حج را در سرزمین‌های مقدس مکه و مدینه ادا کرده باشند و یا به زنان سالخورده نسبت داده می‌شود. بهتر است بجای بکارگیری القاب جریحه‌دار کننده احساس زنان سرزمین‌مان، القابی بکار ببریم که تداعی‌کننده شور و نشاط در روحیه آن‌ها باشد.
حمیدرضا شعبانی ادامه داد: کنیه و القاب دارای کدگذاری هستند. بدین صورت که طبیعتاً افراد مختلف واکنش‌های متفاوتی را در بارگذاری عنوانی که بدان‌ها داده‌ می‌شود، از خودبروز می‌دهند.به دو شکل؛ برانگیخته شدن احساس نفرت یا برعکس احساس شور و نشاط ناشی از چسباندن اتیکت لقب بر آن‌هاست که می‌تواند تداعی‌کننده خیلی لحظات شیرین برای آن بانو و یادآوری یک‌سری خاطرات تلخ نشأت گرفته از پرورش فرد و یا ارتباط‌گیری او با جامعه باشد.

وی ادامه داد:‌با شنیدن لقب، یک پیش فرض ذهنی در فرد شکل می‌گیرد؛ فراخوانی به حافظه بلندمدت خود زده و هورمون‌های شاد در وجودش ترشح می‌شود(ممکن است رابطه فوق‌العاده پدر با مادر، تداعی‌کننده احساس لذت و خوشی در فرزند به وجود آورد. به عنوان مثال: مرتب فرزند شنیده که پدر، همسرش را به نشانه اوج دوست داشتنش «حاج خانم» خطاب می‌کند).عکس این، ترشح ‌هورمون‌های وحشت و انزجار است که از احساس ناخوشایندی ترشح می‌شود.
وی اشاره کرد: معمولاً از قدیم لقب حاج خانم به افراد کهنسال و بانوان سالخورده اطلاق گردیده است که در مجموعه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی نیز برای همین رده سنی مدام استعمال می‌شود.

شعبانی اظهار داشت: در ادیان آسمانی؛ انبیا و ائمه(ع) مثل حضرت ابراهیم(ع)؛ زن و فرزندان خود را نورچشمان خطاب می‌کنند. استعمال چنین واژه‌هایی تداعی‌کننده شورو نشاط است. بکارگیری امثال این لقب در روابط خصوصی توصیه می‌شود و در روابط اجتماعی القابی مانند سرکار، بانو، و .... القابی وزین و احترام‌آمیز است که می‌بایست جایگزین واژه‌های دارای بار احساسی منفی شود.