چاپ

پیام فارس - صبح نو / «مسقط و مفهوم‌سازی جدید در عرصه دیپلماسی» عنوان یادداشت روز در روزنامه صبح نو به قلم جواد بخشی الموتی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در سپهر متلاطم سیاست غرب آسیا میانجی‌گری صرفا نقش انتقال پیام‌ها یا میزبانی گفت‌وگو نیست؛ بلکه شکل پیشرفته‌ای از کنشگری هوشمند است که می‌تواند معادلات را بازتعریف کند. کنشگری مبتنی بر عقلانیت در جهت کاهش تنازعات ساختاری نظام بین‌الملل. سلطنت عمان با تکیه بر سیاست خارجی متمایز و عقلانی، نه‌ فقط واسطه‌ای بی‌طرف، بلکه معماری اصیل در خلق فضاهای تنش‌زدا میان ایران و ایالات متحده بوده است. آنچه مسقط انجام می‌دهد نه دیپلماسی حاشیه‌ای، بلکه مشارکت در بازطراحی مسیرهای تنش‌زدایی است. نقشی که باید آن را به رسمیت شناخت، تقویت کرد و فهمید. عمان در حالی به میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن ادامه می‌دهد که نظام امنیتی منطقه عمدتا بر محور «خصومت نهادینه ‌شده» شکل گرفته و بازیگران عمده منطقه‌ای از ابزارهای نرم دیپلماسی تهی‌اند. بسیاری از بازیگران بزرگ منطقه با دوگانه ثروت و اتکا به غرب به دنبال حفظ نظم غرب محور هستند، اما مسقط به درستی با این دوگانه بیگانه است. درست در چنین بستری کارکرد سیاسی عمان همچون لنگر ثبات عمل کرده است؛ لنگری که به جای مشارکت در بلوک‌های ضدایرانی یا پیروی از منطق تقابل، به‌طور سیستماتیک گفت‌وگو را جانشین تهدید کرده است. این کشور از دهه‌ها پیش با ذخیره‌ای از اعتماد تاریخی نزد تهران و ادراک مثبت در واشنگتن، توانسته حلقه‌ای حیاتی در زنجیره صلح باشد. مذاکرات اخیر در مسقط و سپس در رم بار دیگر این حقیقت را آشکار ساختند که عمان فقط پیام‌رسان نیست؛ بلکه با ارائه پیشنهادهای ملموس، طراحی مسیرهای گفت‌وگو و حتی ترسیم خطوط میانه میان خواسته‌های حداکثری دو طرف در حال شکل‌دهی به قواعد بازی است. از منظر نظری این نقش را باید در چارچوب «میانجی‌گری نقش‌آفرین» تحلیل کرد، جایی که کشور میانجی نه در حاشیه، بلکه در متن فرآیند تصمیم‌سازی قرار دارد.
در سپهر متلاطم سیاست غرب آسیا میانجی‌گری صرفا نقش انتقال پیام‌ها یا میزبانی گفت‌وگو نیست؛ بلکه شکل پیشرفته‌ای از کنشگری هوشمند است که می‌تواند معادلات را بازتعریف کند. کنشگری مبتنی بر عقلانیت در جهت کاهش تنازعات ساختاری نظام بین‌الملل. سلطنت عمان با تکیه بر سیاست خارجی متمایز و عقلانی، نه‌ فقط واسطه‌ای بی‌طرف، بلکه معماری اصیل در خلق فضاهای تنش‌زدا میان ایران و ایالات متحده بوده است. آنچه مسقط انجام می‌دهد نه دیپلماسی حاشیه‌ای، بلکه مشارکت در بازطراحی مسیرهای تنش‌زدایی است. نقشی که باید آن را به رسمیت شناخت، تقویت کرد و فهمید.
عمان در حالی به میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن ادامه می‌دهد که نظام امنیتی منطقه عمدتا بر محور «خصومت نهادینه ‌شده» شکل گرفته و بازیگران عمده منطقه‌ای از ابزارهای نرم دیپلماسی تهی‌اند. بسیاری از بازیگران بزرگ منطقه با دوگانه ثروت و اتکا به غرب به دنبال حفظ نظم غرب محور هستند، اما مسقط به درستی با این دوگانه بیگانه است. درست در چنین بستری کارکرد سیاسی عمان همچون لنگر ثبات عمل کرده است؛ لنگری که به جای مشارکت در بلوک‌های ضدایرانی یا پیروی از منطق تقابل، به‌طور سیستماتیک گفت‌وگو را جانشین تهدید کرده است. این کشور از دهه‌ها پیش با ذخیره‌ای از اعتماد تاریخی نزد تهران و ادراک مثبت در واشنگتن، توانسته حلقه‌ای حیاتی در زنجیره صلح باشد. مذاکرات اخیر در مسقط و سپس در رم بار دیگر این حقیقت را آشکار ساختند که عمان فقط پیام‌رسان نیست؛ بلکه با ارائه پیشنهادهای ملموس، طراحی مسیرهای گفت‌وگو و حتی ترسیم خطوط میانه میان خواسته‌های حداکثری دو طرف در حال شکل‌دهی به قواعد بازی است. از منظر نظری این نقش را باید در چارچوب «میانجی‌گری نقش‌آفرین» تحلیل کرد، جایی که کشور میانجی نه در حاشیه، بلکه در متن فرآیند تصمیم‌سازی قرار دارد. مسقط از مرزهای سنتی میانجی‌گری عبور کرده و به کنشگری تمام‌عیار بدل شده است. دلیل ترجیح تهران به عمان برخلاف امارات یا سایر اعضای شورای همکاری دقیقا در همین «سرمایه اعتماد» نهفته است. در شرایطی که ابوظبی با نزدیکی به تل‌آویو جایگاه خود را در چشم ایران تضعیف کرده، مسقط توانسته با حفظ استقلال راهبردی و پرهیز از هم‌راستایی‌های تقابلی، مشروعیت خود را نزد همه طرف‌ها حفظ کند. این ویژگی محصول یک راهبرد بلندمدت است، نه تاکتیکی مقطعی. نقش‌آفرینی مسقط تنها به سطح تاکتیکی گفت‌وگوها محدود نمی‌شود، بلکه عمان اکنون به پلتفرمی تبدیل شده که نهادهای تصمیم‌ساز در ایران و آمریکا از آن برای ارزیابی جدیت طرف مقابل، بررسی ابتکارهای دیپلماتیک و سنجش افق‌های توافق بهره می‌گیرند. چنین موقعیتی در سطح بین‌الملل بی‌نظیر است و از عمان یک «بازیگر ژئوپلیتیکی نرم» ساخته که بدون قدرت نظامی در یکی از سخت‌ترین پرونده‌های جهان عنصر تأثیرگذار است. بازیگری نرم مسقط در منطقه و جهان می‌تواند به‌عنوان الگویی کارآمد مورد توجه قرار گیرد و در بسیاری از مناطق جهان به بهره‌برداری برسد. تنش‌ها در اروپا، جنوب شرقی آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و جاهای دیگر می‌تواند با این الگو کاهش یافته یا از بین برود . با نگاهی به آینده باید اذعان کرد که استمرار میانجی‌گری عمان هم در خدمت منافع ملی ایران است، هم در جهت کاهش خطرات بحران‌های غیرقابل کنترل. در شرایطی که نتانیاهو به دنبال گسترش دامنه جنگ در غرب آسیا است، کنشگری عمان می‌تواند باطل‌السحر این نقشه آشوب‌زا باشد. این میانجی‌گری در غیاب کانال‌های رسمی، به تنفس‌گاه دیپلماسی تبدیل شده است. تنفس‌گاهی که ملت‌ها را از خفگی دیگری‌پایه می‌رهاند. بنابراین هر گونه تضعیف این کانال یا بی‌اعتنایی به آن، نوعی بی‌توجهی راهبردی به ظرفیت‌های منطقه‌ای خودمان خواهد بود. در نهایت در جهانی که بازیگران پر سر و صدا بیشتر از آنکه صلحی بیاورند بحران می‌آفرینند، عمان نشان داده است که صدای آهسته دیپلماسی اگر از بستر اعتماد و عقلانیت برخیزد می‌تواند از صدای بلند تهدید، مؤثرتر و پایدارتر باشد. ازاین‌رو رویکرد سازنده عمان برای نظریه‌پردازان کاخ سفید که تنها تهدید و فشار را زبان قدرت می‌دانند درس‌آموز است. قدرت دیپلماسی بسیار کارسازتر از قدرت تهدید و تطمیع است.