پیام فارس - شرق / «تسلیم بزرگ» عنوان یادداشت روز در روزنامه شرق به قلم حمزه نوذری است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
تسلیم بزرگ نه نظامی است و نه ربطی به جنگ و کنارگذاشتن اسلحه و مهمات دارد. ممکن است بدون جنگ و جدال بسیاری از افراد جامعه تسلیم شده باشند. در نمایش‌نامه ننه دلاور و فرزندان او نوشته برتولت برشت، تسلیم بزرگ یعنی ازدست‌دادن بلندپروازی‌ها، تخیل‌ها و شور و نشاط. تسلیم بزرگ یعنی آرزوها فراموش شده است. ننه دلاور وقتی شعر تسلیم بزرگ را می‌خواند، آن را به معنی وابستگی به دیگران، کنارگذاشتن عزت نفس و ازدست‌دادن اتکا به خود می‌داند.
مسئله برتولت برشت در شعر تسلیم بزرگ، ساز‍و‌کارهایی است که یک فرد مجبور به پذیرش الگوهای همنوایی و همسازی و در نتیجه وابستگی به دیگران می‌شود. ننه دلاور تصور می‌کند افراد به نام همنوایی، تمایز و عدم تقلید نیاز دارند اما اجبارها و الزام‌های زندگی افراد را مجبور به همنوایی و سر فروآوردن در مقابل دیگران می‌کند و این همان تسلیم بزرگ است. از نظر ننه دلاور اتکا به نفس، بلندپروازی و تخیل چیزهای مثبتی هستند که باید دنبال شوند و زیان‌آور نیستند اما وقتی از دست می‌روند، زیان‌آورند. تسلیم بزرگ یعنی ازدسترفتن شور و شوق و بی‌انگیزگی در دنبال‌کردن رؤیاها، زمانی که یکی می‌شوی مثل همه، به قول مارکس همه مثل یک گونی سیب‌زمینی.
بازار
![]()
چرا تسلیم می‌شویم، چرا آرزوهای بزرگ و رؤیاها را فراموش می‌کنیم؟ آیا یکی آنها را دزدیده است؟ جواب غم نان است، درگیر معیشت بودن و نیازهای اقتصادی ما را تسلیم می‌کند. دزد رؤیاها کسانی هستند که زندگی را پرهزینه و مشقت‌بار کرده‌اند. ننه دلاور می‌گوید بتر از کوه کندن، نگه دارِ کلاه خویش بودن.
در جامعه‌ای که تأمین معیشت و تلاش برای بخور و نمیر همه زمان و تمرکز افراد را می‌گیرد، اغلب تسلیم می‌شوند. الزام‌های اقتصادی و معیشتی همه را همنوا و شبیه به هم می‌کند. همنوایی اجباری یعنی ازدسترفتن فردیت، شور و شوق، رؤیاها و تخیلات. در تنگناهای همیشگی معیشتی، استعدادها تباه می‌شوند.
دوگانه فردگرایی و همنوایی (همانندسازی اجباری) یکی از مهم‌ترین دوگانه‌های جامعه‌شناسی است. برخی متفکران از فردگرایی وحشت دارند و آن را منفی و تباه‌کننده همبستگی اجتماعی می‌دانند. از نظر آنها فردگرایی رشد سرطانی دارد و خیر عمومی را نابود می‌کند. برخی متفکران دیگر در آثارشان نوشته‌اند؛ فردگرایی ترس ندارد، فردگرایی یعنی آزادی، حق انتخاب و خودشکوفایی. دورکیم، یکی از بنیان‌گذاران جامعه‌شناسی، تلاش کرده است تعادلی بین فردگرایی و همبستگی ایجاد کند. از نظر دورکیم، فردگرایی و تمایز اساس جامعه مدرن است اما افراد تمایزیافته به دلیل تخصصی‌شدن امور به هم وابسته می‌شوند که این وابستگی مثل گذشته به معنی حل و هضم شدن نیست.
به نظر می‌رسد برتولت برشت با طرح مسئله تسلیم بزرگ و نوع نگاهی که به آن دارد، متأثر از دیدگاه مارکس است. مارکس معتقد بود افراد نیاز به خودشکوفایی و خودفعلیت‌بخشی و بیان خود دارند. تجلی خود در قالب کار آزادانه و مستقل، نه تحت سلطه و وابسته به سرمایه‌داران محقق می‌شود. در دنیای سرمایه‌داری، کارگرانی که باید آزادانه استعداد و توانایی خود را در قالب آفریدن اشیا و کالاها متجلی کنند، اسیر معیشت و کار یکنواخت و استثمار شده‌اند. وقتی فرد به قول بلا، جامعه‌شناس آمریکایی، نتواند خودبیانی داشته باشد و خود را شکوفا کند، گویی تسلیم شده است.
برخی جامعه‌شناسان مانند مرتون نگران ناهمنوایی افراد هستند. از نظر او ناهمنوایی یعنی آنومی، یعنی ازدسترفتن زبان و علایق مشترک اما ننه دلاور قصه برتولت برشت تصور می‌کند ناهمنوایی یعنی امکان تجلی خود.
گروهی نگران جداشدن فرد از جامعه هستند و گروهی دیگر نگران ازدسترفتن فردگرایی، همنواشدن و سر تسلیم فرودآوردن. در تسلیم بزرگ، گویی آرزوها، تخیلات و استعدادهای افراد در خطر است.
ساختاری که غم نان ایجاد می‌کند، از نظر برتولت برشت نامناسب است و آرزوها را می‌کشد و همه را تسلیم معیشت می‌کند. وقتی بیشتر افراد جامعه در حال ... دو زدن هستند، تخیل و آرزویی وجود ندارد. اما ساختار مناسب، اقتصاد و معیشت را سامان می‌دهد و فضای آرامی ایجاد می‌کند تا افراد با آسودگی بیشتری آرزوها و استعدادهای خود را دنبال کنند. جامعه‌شناسان مکتب فرانکفورت مسئله تسلیم بزرگ را به شکل متفاوتی مطرح می‌کنند.
ازدسترفتن استقلال فردی، آرزوها و تخیلات نه به دلیل غم نان بلکه غرق‌شدن در مصرف‌گرایی و نیازهای کاذب است. پس افزایش سطح زندگی و گسترش وسایل مصرفی و رفاهی هم لزوما به معنای شرایط مناسب برای تحقق فردگرایی، شکوفایی استعدادها و دنبال‌کردن رؤیاها نیست. مصرف‌گرایی همراه با گسترش رسانه‌های جمعی همه را یک‌شکل و یکدست می‌کند و مانع از تمایز و فردگرایی می‌شود. هم برتولت برشت و هم فرانکفورتی‌ها دل‌نگران ازدسترفتن آرزوها و رؤیاهای افراد (تسلیم بزرگ) هستند اما یکی فقر و دیگری مصرف‌گرایی و رسانه‌های جمعی را مسبب آن می‌داند.