چاپ

پیام فارس - به گزارش بازار، دکتر علی قمی اویلی، رئیس اداره ثبت و حفاظت میراث طبیعی نوشت: خلیج فارس به‌عنوان یکی از زیست‌بوم‌های مهم و حساس جهان، دارای تنوع زیستی منحصربه‌فرد و ویژگی‌های طبیعی برجسته‌ای است که آن را به گنجینه‌ای ارزشمند از میراث طبیعی تبدیل کرده است. این پهنه آبی گرم و کم‌عمق، نقش حیاتی در پایداری زیست‌محیطی، اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا می‌کند.
موقعیت ژئوپلیتیک و تنوع اقلیمی خلیج فارس، زمینه‌ساز شکل‌گیری زیستگاه‌های متنوع دریایی و ساحلی شده است. با این حال، این منطقه با چالش‌های محیط‌زیستی متعددی روبرو است که نیازمند توجه و مدیریت ویژه در سطوح ملی و بین‌المللی است. موقعیت جغرافیایی و اهمیت استراتژیک
خلیج فارس در آسیای غربی و منطقه خاورمیانه واقع شده و از طریق تنگه هرمز به دریای عمان و اقیانوس هند متصل است. در غرب به دلتای رودخانه اروندرود ختم می‌شود که حاصل پیوند رودخانه‌های دجله، فرات و کارون است. از منظر زمین‌شناسی، خلیج فارس یک فرونشست زمین ساختی کم‌عمق است که در دوره ترشیاری شکل گرفته است. این پهنه آبی به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز ارتباطی بین سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا و بخشی از شبکه ارتباطی اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند محسوب می‌شود. از نظر سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخی، خلیج فارس اهمیت بالایی دارد.
تنوع زیستی خلیج فارس
گونه‌های جانوری شاخص
پستانداران دریایی: گاو دریایی (داگنگ)، دلفین‌ها (پوزه‌بطری، ریسو)، نهنگ‌ها
خزندگان دریایی: لاک‌پشت سبز، لاک‌پشت منقار عقابی (هر دو در فهرست گونه‌های در معرض خطر)
پرندگان آبزی و ساحلی: فلامینگو، حواصیل خاکستری، پلیکان سفید، کشیم گردن‌سیاه، سلیم‌ها، پرستوهای دریایی
ماهی‌ها و بی‌مهرگان: هامور، شوریده، شانک، شیرماهی، صدف‌های مرواریدساز، نرم‌تنان، مرجان‌ها، خرچنگ‌ها و میگوهای بومی
گونه‌های گیاهی
جنگل‌های حرّا (مانگرو): درخت حرّا (Avicennia marina) که نقش کلیدی در تثبیت رسوبات و زیستگاه پرندگان دارد
علف‌های دریایی (Seagrass beds)
گیاهان شورپسند ساحلی (Halophytes): مانند سالیکورنیا
جزایر با ارزش اکولوژیک:
قشم: دارای ژئوپارک جهانی، غارهای نمکی، جنگل‌های حرّا، سواحل بکر
هرمز: شناخته شده به‌دلیل رنگ‌های زمین‌شناسی و ساحل سرخ
هنگام: زیستگاه دلفین‌ها، صخره‌های مرجانی، تنوع پرندگان
کیش و لاوان: اکوسیستم‌های مرجانی و علف‌های دریایی
جزایر مسکونی ایران در خلیج فارس (به ترتیب از ورودی تنگه هرمز) شامل جزیره هرمز، جزیره لارک، جزیره قشم، جزیره هنگام، تنب بزرگ، تنب کوچک، جزیره ابوموسی، جزیره سیری، جزیره کیش، جزیره هندرابی، لاوان، جزیره شیف، جزیره صدرا، جزیره نگین، جزیره خارگو، جزیره خارگ و جزیره فارسی
جزایر غیر مسکونی: شیدور، فرورگان (فرور کوچک)، نخیلو، خارگو، دارا، قبر ناخدا، خرو، جزایر ناز، جزیره واسطه گپو و کشکو غربی و شرقی، جزیره ندل گار و جزیره بنه (بونه)
آبسنگ‌های مرجانی:
مناطق مرجانی در سواحل جنوبی، از جمله بندر مقام، جزیره شیدور و نایبند، زیستگاه ماهیان زینتی و مرجان‌های سخت و نرم هستند.
مناطق حفاظت‌شده:
پارک ملی نایبند (سواحل بوشهر – هرمزگان)
مناطق حفاظت‌شده حرّا در قشم و بندر خمیر
تالاب بین‌المللی خورخوران
پدیده‌های زمین‌شناسی طبیعی:
گنبدهای نمکی و غارهای نمکی قشم، سواحل چندرنگ و رسوبات چینه‌ای هرمز، چشمه‌های آب گرم زیرآبی و شورابه‌های طبیعی
تهدیدات زیست محیطی:
خلیج فارس با تهدیدات زیست‌محیطی متعددی مواجه است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آلودگی نفتی و صنعتی ناشی از تردد گسترده کشتی‌ها، استخراج نفت و نشت‌های نفتی اشاره کرد که به شدت به اکوسیستم دریایی آسیب می‌رساند. همچنین توسعه بی‌رویه مناطق ساحلی، شامل استحصال زمین، ساخت و سازهای غیرمدیریت‌شده و تخلیه پساب‌های صنعتی و شهری، منجر به تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش تنوع زیستی شده است. تغییرات اقلیمی و افزایش دمای آب دریا نیز باعث سفیدشدگی و مرگ آبسنگ‌های مرجانی شده که این زیست‌بوم‌های حساس را تهدید می‌کند. علاوه بر این، صیادی بی‌رویه با استفاده از روش‌های مخرب و ورود گونه‌های مهاجم، تعادل زیستی منطقه را به هم زده و کاهش جمعیت گونه‌های ارزشمند را در پی داشته است. بنابراین، مقابله با این تهدیدات نیازمند مدیریت یکپارچه، پایش مستمر، آموزش‌های زیست‌محیطی و توسعه گردشگری پایدار است تا بتوان از این گنجینه طبیعی حفاظت کرد.
راهکارهای حفاظتی
تدوین و اجرای برنامه‌های مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی
توسعه پایش زیست‌محیطی و ارزیابی مستمر وضعیت تنوع زیستی
تقویت آموزش‌های زیست‌محیطی در جوامع محلی
توسعه گردشگری پایدار به جای بهره‌برداری مخرب
نتیجه‌گیری
خلیج فارس نه تنها منبع مهم انرژی و اقتصاد منطقه است، بلکه به عنوان گنجینه‌ای از میراث طبیعی و تنوع زیستی، نیازمند حفاظت جدی و مستمر می‌باشد. شناخت، مستندسازی و حفاظت از این منطقه، گامی اساسی در جهت توسعه پایدار و حفظ سرمایه‌های زیست‌محیطی کشور و جهان است.
کلیدواژه‌ها: خلیج فارس، تنوع زیستی، میراث طبیعی، حفاظت محیط زیست، اکوسیستم‌های دریایی، جنگل‌های حرّا، آبسنگ‌های مرجانی، تهدیدات زیست‌محیطی