پیام فارس - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
بیش از 60 درصد تالابهای کشور و بسیاری از رودخانههای پرآب کشور خشکیدهاند و اضافه برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی سبب فرونشست گسترده دشتهای کشور شده است. امسال بحران آب به خشکسالی تکاندهنده رسیده اما بسیاری از متولیان آن را به نوعی پدیده طبیعی جلوه میدهند، این در حالی است که کارشناسان معتقدند خشکسالی کمسابقه کشور پدیدهای دستساز و انسانساز است.
ایران روی خط قرمز آب
براساس گزارش وزارت نیرو در سال 1394 مجموع منابع آب تجدیدپذیر ایران حدود 120 میلیارد متر مربع، با 97 میلیارد متر مربع آبهای سطحی و 23 میلیارد متر مربع منابع تغذیه آب زیرزمینی بود. به دلیل استفاده بیش از حد، آب موجود واقعی کاهش یافته است. گزارشهای سال 1399 نشان داد آب تجدیدپذیر به حدود صد میلیارد متر مکعب در سال کاهش داشت. مجموع منابع آب تجدیدپذیر ایران (آبهای سطحی و زیرزمینی) از نظر تاریخی حدود 130 میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده میشد، اما به دلیل خشکسالیهای طولانیمدت، تغییرات اقلیمی و استخراج بیش از حد (بهویژه پس از سال 1380) به صد میلیارد متر مکعب در سال و طی پنج سال اخیر به مقادیر حدود 80 تا 90 میلیارد متر مکعب در سال کاهش داشت.
اضافهبرداشت هشداردهنده منابع زیرزمینی آب در شرایطی رخ میدهد که براساس برنامه هفتم توسعه باید میزان برداشت آب از منابع زیرزمینی به حدود 36.7 میلیارد متر مکعب برسد. از آن سو برداشت بیش از 150 میلیارد متر مکعب در چند دهه گذشته از منابع آب زیرزمینی باعث شده براساس اعلام سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، از 609 محدوده مطالعاتی دشتهای کشور، حدود 400 دشت درگیر فرونشست شوند و از این تعداد نزدیک به 140 دشت در وضعیت بحرانی قرار دارند. براساس گزارش سازمان نقشهبرداری کشور، میانگین نرخ فرونشست زمین در جهان سالانه سه سانتیمتر است اما در ایران متوسط نرخ فرونشست زمین حدود پنج برابر و 15 سانتیمتر در سال است. این در حالی است که نرخ فرونشست زمین در نقاطی از ایران مانند کرمان سالانه به حدود نیممتر میرسد. گذشته از این، بخش زیادی از آبهای جاری کشور یعنی رودخانههای بزرگ کشور مانند کرخه، کارون، زایندهرود، هیرمند، سفیدرود، کشکان و... از نفس بیفتند. همچنین طبق برآوردهای سازمان حفاظت محیط زیست، بیش از 60 درصد از تالابهای ایران یا خشک شدهاند یا کمتر از نیمی از ظرفیت آبی خود را دارند. ازجمله تالابهای بحرانی میتوان به گاوخونی، هامون، بختگان، پریشان و جازموریان اشاره کرد که عملا از چرخه حیات طبیعی خارج شدهاند. نبود ورودی آب، برداشتهای بیرویه و افت سطح آب زیرزمینی از مهمترین دلایل این وضعیت است. این وضعیت بحرانی آب سبب شده است بارندگی در سال آبی جاری کاهش نگرانکننده داشته باشد و این نگرانی به تأمین آب آشامیدنی شهروندان برسد. براساس دادههای سازمان هواشناسی، از ابتدای فصل جاری تا 7 آذرماه بارش با میانگین 3.9 میلیمتر ثبت شده که در مقایسه با بارش 33.5 میلیمتری در بلندمدت با 88.3درصدی کاهش بارش مواجه هستیم. جدول اطلاعات پهنهای بارش استانها از ابتدای سال آبی جاری (اول مهرماه سال گذشته) نشان میدهد بارش در همه استانها کمتر از حد نرمال بوده است و در این زمینه چهار استان بوشهر، خراسان جنوبی، قم و یزد بدترین وضعیت را تجربه میکنند، چراکه صد درصد کمتر از حد نرمال طی سال آبی جاری بارش دریافت کردهاند.
استان تهران هم ازجمله استانهایی است که با کمبارشی روبهرو بوده است. درحالیکه میانگین بارش تهران در بلندمدت 46.9 میلیمتر است ولی در سال آبی جاری فقط به طور میانگین 1.2 میلیمتر بارش دریافت کرده است که نشاندهنده کاهش 97.4درصدی بارش در این استان است. همچنین آخرین گزارشها از وضعیت مخازن سدهای مهم کشور، حاکی از آن است که میزان پرشدگی سدهای مهم فقط 32 درصد است. براساس آمار وزارت نیرو میزان ورودی مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی (ابتدای مهرماه) تا هشتم آذرماه معادل 2.33 میلیارد متر مکعب بوده که در قیاس با سال گذشته که عددی معادل 3.78 میلیارد مترمکعب بوده، 38 درصد کاهش داشته است.
همچنین میزان کل خروجی سدهای کشور نیز در مقایسه با سال قبل با 24 درصد کاهش مواجه بوده است. حجم آب موجود مخازن اکنون 16.72 میلیارد مترمکعب ثبت شده که این عدد در مقایسه با سال قبل که عددی معادل 22.71 میلیارد متر مکعب بوده، 26 درصد کاهش یافته است. همچنین حجم پرشدگی سدهای کشور نیز تا این تاریخ 32 درصد است.
وضعیت برخی از سدهای مهم کشور بیانگر این است که در 16 سد درصد پرشدگی کمتر از 10 درصد است، به طوری که سد لار، امیرکبیر و لتیان-ماملوی استان تهران، سد دوستی و طرق خراسان رضوی، سد پانزده خرداد حوضه قمرود، سد لومان آذربایجان غربی، سد استقلال و شمیل و نیان استان هرمزگان، سد سفیدرود استان گیلان، سد نهم استان زنجان، سد نسای کرمان، سد تنگوئه سیرجان استان کرمان هشت درصد، سد رودبال داراب استان فارس کمتر از 10 درصد آب دارند.
اما بحران آب در ایران بنا بر گفته کارشناسان بحران دستساز است. بیش از 80 درصد منابع آب کشور در کشاورزی سنتی و آببر استفاده میشود و بسیاری از صنایع آببر کشور در مناطق مرکزی و کمآب کشور مستقر شدهاند. همچنین در بخش مصرف خانگی هم بنا بر اعلام وزارت نیرو چیزی حدود یکسوم آب خانگی حین تولید و توزیع هدر میرود. علاوهبراین طرحهای غیرکارشناسی مانند سدسازی بیرویه، انتقال نادرست آب و حفر بیش از حد چاه باعث فشار سنگین به منابع آب کشور شده است.
پیشازاین علی بیتاللهی، عضو هیئتعلمی مرکز تحقیقات راه و شهرسازی، به «شرق» گفته بود براساس آمار در دسترس، تعداد کل چاههای آب موجود در ایران، یک میلیونو 24هزارو 257 حلقه چاه است که از آن میان 80 درصد از آنها در بازه زمانی سالهای 1366 تا 1396 حفر شدهاند.
محمد درویش، کارشناس منابع آب، به «شرق» میگوید بحران آب در ایران بحران دستساز است. او توضیح میدهد واقعیت این است که «ایران در نیمکره شمالی و در بخش فراخشک، خشک و نیمهخشک قرار گرفته است و خشکسالی همواره یکی از دغدغههای مردم ایران در چند هزار سال گذشته بوده، اما واقعیت این است که مدیریت پرهزینه و اداره گران کشور سبب شده است ایران از آن چیزی که ماهیت طبیعی آن است، خشکتر شود. وقتی رویشگاههای جنگلی، مراتع و پهنههای آبی را نابود میکنیم، ایران خشکتر از آنچه هست میشود و دیگر ابرهای بارانزا کانون رطوبت و بخار را در اختیار ندارند و بارش کمتر میشود و بارشها بهجای آنکه به صورت برف باشند، به صورت باران میبارند و یخچالهای کوهستانی کشور خشک میشوند».
او تأکید میکند مدل توسعه اقتصادی کشور نادرست بوده است و درآمد کشور از کالای غیرقابل تولید آب به شکل محصولات کشاورزی یا صنعتی بوده است. این در حالی است که ایران در زمینه تولید انرژی، گردشگری و ترانزیت و... مزیت اقتصادی داشته، اما راه را به اشتباه رفته است.
به گفته این کارشناس چنانکه نقشه راه اقتصاد کشور اصلاح شود و فشار بر منابع آب کاهش یابد، تالابها، رودخانهها و منابع آب کشور میتواند حدود یک دهه اصلاح و احیا شود.
بازار ![]()