پیام فارس - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمدحسین لطف‌الهی| اسرائیل در روزهای گذشته اهدافی را در دمشق، پایتخت سوریه مورد هدف قرار داد و مدعی شد که این حملات با هدف حمایت از یک گروه اقلیت در خاک سوریه صورت می‌گیرد.
از زمان سقوط حکومت بشار اسد در سوریه در دسامبر سال گذشته، حملات اسرائیل به سوریه به‌ویژه علیه توانمندی‌های نظامی این کشور ادامه داشت. با این حال اواخر هفته گذشته تنش‌ها به اوج رسید و تل‌آویو تصمیم گرفت مستقیماً دمشق و ساختمان‌های دولتی در این شهر را هدف قرار دهد. دولت بنیامین نتانیاهو در اسرائیل مدعی است که این حملات را برای دفاع از جمعیت دروزی سوریه انجام داده اما به نظر می‌رسد اسرائیلی‌ها اهدافی فراتر از دفاع از یک اقلیت قومی را دنبال می‌کنند.
بازار ![]()
سوریه روز چهارشنبه 25 تیر این حملات را محکوم و اسرائیل را به «تشدید تنش‌ها» متهم کرد. وزارت امور خارجه سوریه نیز در بیانیه‌ای سیاست اسرائیل را «سیاستی عامدانه» به منظور «دامن زدن به تنش‌ها، گسترش هرج و مرج و تضعیف امنیت و ثبات در سوریه» دانست. به گفته مقام‌های سوری، در این حملات دستکم 3 نفر کشته و 34 نفر زخمی شدند.
به‌رغم توافق دولت سوریه و رهبران دروزی برای آتش‌بس در روز چهارشنبه، درگیری‌ها تا صبح روز شنبه 28 تیر ادامه داشت. بامداد شنبه، تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که سوریه و اسرائیل برای آتش‌بس توافق کرده‌اند. به نوشته او، واشنگتن و آنکارا از این توافق آتش‌بس حمایت می‌کنند.
الجزیره صبح روز جمعه 27 تیر به نقل از یک مقام ناشناس اسرائیلی مدعی شده بود که اسرائیل با ورود نیروهای دولتی سوریه به منطقه برای 48 ساعت موافقت کرده تا به درگیری‌ها در منطقه پایان داده شود. با این حال، شواهد بیانگر آن است که نه آتش‌بس و نه ثبات در سوریه، پایدار به نظر نمی‌رسد.
دروزی‌ها چه کسانی هستند؟
دروزی‌ها یک جامعه مذهبی عرب‌زبان با جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر هستند که سکونتگاه اصلی آنان کشورهای سوریه، لبنان و سرزمین‌های اشغال‌شده از سوی اسرائیل است. خاستگاه این آیین به قرن یازدهم میلادی در مصر بازمی‌گردد. آئین دروزی که انشعابی از اسلام به شمار می‌رود، گرویدن به این دین یا خروج از آن و همچنین ازدواج با پیروان دیگر ادیان را مجاز نمی‌شمارد.
در سوریه، جامعه دروزی‌ها بیشتر در سه استان اصلی در جنوب این کشور و در نزدیکی بلندی‌های جولان که تحت اشغال اسرائیل است، متمرکز هستند.
بیش از 20 هزار دروزی در بلندی‌های جولان سکونت دارند. اسرائیل در جنگ شش‌روزه با اعراب در سال 1967 این بلندی‌های استراتژیک را اشغال و در سال 1981 آن را به سرزمین‌های اشغالی ضمیمه کرد. بلندی‌های جولان، علاوه بر دروزی‌ها، سکونتگاه بیش از 25 هزار نفر از شهرک‌نشینان یهودی است که در بیش از 30 شهرک بنا شده در این منطقه زندگی می‌کنند.
بیشتر دروزی‌های ساکن در بلندی‌های جولان هویت خود را سوری می‌دانند و هنگامی که اسرائیل این منطقه را تصرف کرد، پیشنهاد دریافت تابعیت اسرائیلی را نپذیرفتند. به افرادی که از پذیرش تابعیت سر باز زدند، کارت اقامت اسرائیل اعطا شد اما آنها شهروند رسمی اسرائیل به شمار نمی‌روند.
برخلاف دروزی‌های سوریه و بخشی از آنها که ساکن بلندی‌های جولان هستند و تابعیت اسرائیل را نپذیرفته‌اند، دروزی‌های ساکن اسرائیل عمدتاً به تل‌آویو وفادارند و برخی از آنها در مناصب عالی‌رتبه ارتش اسرائیل خدمت می‌کنند.
دروزی‌های سوریه اکثریت جمعیت استان سویدا در این کشور را تشکیل می‌دهند و از زمان جنگ داخلی سوریه در سال 2011، بارها در نزاع‌ها میان نیروهای دولتی و گروه‌های افراط‌گرا که امروز حکومت را به دست گرفته‌اند گرفتار شده بودند. در سال‌های جنگ داخلی بسیاری از خانواده‌های دروزی از اعزام فرزندان‌شان به سربازی خودداری می‌کردند. با این حال، آنها بارها مورد حمله داعش قرار گرفته بودند و از آن زمان تلاش‌هایی برای شکل دادن یک گروه شبه‌نظامی برای مقابله با حملات داعش و یا مقابله با گروه‌های نظامی و شبه‌نظامی دیگر انجام داده بودند.
چرا نیروهای دولتی سوریه با دروزی‌ها درگیر شدند؟
پس از سقوط حکومت بشار اسد، احمد الشرع، جنگجوی جهادی وابسته به القاعده توانست قدرت را به دست گیرد. او وعده داد که به حقوق اقلیت‌ها در جامعه متکثر سوریه احترام بگذارد اما از همان روزهای آغازین حکومت الشرع، بدبینی‌ها میان جوامع دروزی و دولت جدید سوریه مشکلاتی ایجاد کرد.
برخی از رهبران دروزی از فرایند تشکیل دولت ملی کنار گذاشته شدند و با انتخاب تنها یک وزیر از میان دروزی‌ها، حضور آنها در حکومت جدید صرفاً حضوری نمادین بود.
برخلاف وعده‌ها، نیروهای افراط‌گرای اهل سنت وابسته به دولت، درگیری‌های خونینی را با گروه‌های اقلیت رقم زدند. در ماه مارس، در حمله این نیروها به علویان در شهر لاذقیه، صدها نفر کشته شدند. در ماه آوریل نیز درگیری‌ها میان نیروهای دولتی و شبه‌نظامیان دروزی دستکم 100 کشته برجای گذاشت.
آخرین سری از تنش‌ها میان نیروهای دولتی و دروزی‌ها زمانی آغاز شد که نیروهای دولتی سوریه قصد ورود به درگیری‌ها میان شبه‌نظامیان دروزی و برخی از قبایل محلی را داشتند. تقابل میان نیروهای دولتی و دروزی‌ها این بار بسیار خونین‌تر از درگیری‌های قبل بود و به گفته رسانه‌های محلی دستکم 600 نفر در این درگیری‌ها کشته شدند.
دروزی‌ها، نیروهای دولتی مستقر در منطقه را به کشتار غیرنظامیان، برخوردهای تحقیرآمیز علیه محلی‌ها و اعدام بدون طی فرایند قضایی متهم کرده‌اند. ویدئوها و تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نیز خشونت بسیار و رفتارهای تحقیرآمیز نیروهای دولتی سوریه علیه دروزی‌ها را تأیید می‌کرد.
چرا اسرائیل به سوریه حمله کرد؟
تشدید درگیری‌ها و افزایش خشونت‌ها بهانه مناسبی را برای ورود اسرائیل به درگیری فراهم کرد. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل پس از آغاز حملات اسرائیل به سوریه مدعی شد که تل‌آویو خود را «متعهد به حمایت از برادران دروزی که رابطه‌ای تاریخی و خانوادگی با دروزی‌های اسرائیل دارند» می‌داند.
این تنها یک بهانه بود. اسرائیل از زمان سقوط حکومت بشار اسد کاملاً مشتاق بود که منطقه حائلی برای مرزهای خود ایجاد کند و با افزایش نقش‌آفرینی نظامی در سوریه، هرگونه پتانسیل و ظرفیت نظامی در این کشور را از بین ببرد. اسرائیل از سال 1967 به این سو، بلندی‌های جولان را اشغال و نیروهای نظامی خود را در این منطقه مستقر کرد تا در هر درگیری احتمالی با سوریه، بتواند از نظر جغرافیایی دست برتر را داشته باشد. تاکنون به جز ایالات متحده (در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ)، هیچ کشوری الحاق بلندی‌های جولان به اسرائیل را به رسمیت نشناخته است.
اوایل ماه دسامبر، در فاصله کوتاهی پس از سقوط حکومت بشار اسد، صدها نقطه از خاک سوریه توسط نیروی هوایی اسرائیل مورد حمله قرار گرفت تا به گفته کارشناسان، یکی از بزرگترین مجموعه حملات هوایی در تاریخ اسرائیل رقم بخورد و توان نظامی سوریه ظرف چند روز به‌طور موثری نابود شود. به موازات این حملات، نیروی زمینی اسرائیل نیز اقدام به پیشروی در خاک سوریه کرد و برخی از مناطقی را که بر اساس توافق سال 1974 از ورود به آن منع شده بود، به تصرف خود درآورد.
بر اساس گزارش نشریه تایم، در حال حاضر علاوه بر بلندی‌های جولان، حدود 400 کیلومتر مربع از خاک سوریه در اشغال اسرائیل است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در حمله اخیر نیروی هوایی سوریه که پیش از این از مجموع 150 فروند جنگنده میگ 29، میگ 23 و سوخو 22 تشکیل می‌شد از بین رفته و سامانه‌های پدافندی سوریه نیز آسیب جدی و غیرقابل جبرانی دیده‌اند.
نتانیاهو پیشتر دولت جدید سوریه را یک «رژیم اسلامگرای افراطی» خوانده و آن را تهدیدی علیه موجودیت اسرائیل توصیف کرده بود. در ماه مه، شبکه خبری سی‌ان‌ان به نقل از یک مقام ارشد اسرائیلی گزارش داد که دولت اسرائیل از کاخ سفید خواسته است که تحریم‌ها علیه سوریه را لغو نکند و هشدار داد که نادیده گرفتن این تهدید می‌تواند به «تکرار دوباره هفت اکتبر» منجر شود.
دولت اسرائیل همچنین به طور یکجانبه در جنوب سوریه یک منطقه غیرنظامی اعلام کرد و گفت که هرگونه ورود سلاح و نیروی نظامی به این منطقه ممنوع است.
دولت سوریه پذیرش اعلام منطقه غیرنظامی در جنوب سوریه را رد کرده و بارها از اسرائیل خواسته با خروج نیروها و پایان دادن به اشغالگری به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی سوریه احترام بگذارد.
کارشناسان این وضعیت را بازگشت اسرائیل به سیاست الحاق‌گرایی 1967 می‌دانند. رحمن قهرمانپور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل نوشته است: «حمله اسرائیل به دمشق این فرض را تقویت می‌کند که اسرائیل درصدد گسترش عمق استراتژیک خود از طریق الحاق برخی سرزمین‌های کشورهای همسایه از یک سو و غیرنظامی کردن بخش‌هایی دیگر با اعمال زور است. ظاهراً تل آویو دوباره به استراتژی ژوئن 1967 و الحاق‌گرایی برگشته است.»
حتی برخی در داخل اسرائیل نیز این حمله به سوریه را نوعی «فرصت‌طلبی» می‌دانند. آلون پینکاس، سرکنسول پیشین اسرائیل در نیویورک، در این باره به الجزیره گفت: «این یک فرصت‌طلبی محض است.» او با اشاره به یک گروه قومی دیگر در منطقه افزود: «البته، تظاهر به اینکه به دوستان دروزی خود کمک می‌کنیم زیباست، همان‌طور که هرگز به دیگر دوستانمان، یعنی کردها، کمکی نکردیم.» پینکاس به تشریح شماری از انگیزه‌های پشت حملات اخیر اسرائیل به سوریه پرداخت؛ از تقویت تصویر جدیدی که نتانیاهو از خود به عنوان یک «رهبر جنگی» ساخته، تا به تعویق انداختن دادگاه فسادش، و تقویت این توهم که اسرائیل طی 21 ماه گذشته توانسته خاورمیانه را تنها با نیروی نظامی به میل خود شکل دهد.
پینکاس در ادامه گفت: «در نهایت، او نمی‌خواهد شاهد یک سوریه یکپارچه با یک دولت مرکزی قدرتمند تحت کنترل الشرع باشد. او خواهان یک دولت مرکزی ضعیف است که با مناطق تحت کنترل کردها در شمال و دروزی‌ها و قبایل محلی در جنوب درگیر باشد.» او اضافه کرد: «اساساً، اگر سوریه یکپارچه نماند، اسرائیل می‌تواند در جنوب آن هر کاری که بخواهد انجام دهد.»
آمریکا چه نگاهی به روابط سوریه و اسرائیل دارد؟
اسرائیل در شرایطی به حملات علیه سوریه ادامه می‌دهد که ایالات متحده – نزدیک‌ترین متحد اسرائیل – نقشه متفاوتی برای دمشق دارد.
ایالات متحده در تلاش بوده تا کشورهای منطقه را به مسیری متفاوت هدایت کند و چنین چشم‌اندازی را متصور است که سوریه نیز «پیمان ابراهیم» را امضا کند؛ پیمانی که شامل مجموعه‌ای از توافق‌ها برای عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و چند کشور عربی است. یک مقام ارشد دولت آمریکا ماه گذشته به شبکه واشنگتن‌پست گفت: «متمایل شدن به سوی اسرائیل به نفع سوریه است.»
در ماه مه، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با احمد الشرع در ریاض، پایتخت عربستان دیدار کرد. این نخستین دیدار رسمی میان مقامات عالی‌رتبه آمریکا و سوریه پس از چند دهه بود.
اسرائیل نیز به گسترش این پیمان‌ها ابراز تمایل کرده است. نتانیاهو پس از درگیری با ایران، مدعی شد که «پیروزی» اسرائیل راه را برای «گسترش چشمگیر پیمان‌های صلح» هموار کرده و افزود اسرائیل «با جدیت در حال کار بر روی این موضوع است.»
برخی کارشناسان مطرح از جمله جان مرشایمر، نظریه‌پرداز روابط بین‌الملل و استاد دانشگاه شیکاگو ادعای «پیروزی اسرائیل» را نادرست می‌دانند.
اسرائیل در ماه‌های اخیر گفت‌وگوهای مستقیم و غیرمستقیمی با دولت جدید سوریه برگزار کرده است اما حملات مکرر اسرائیل به خاک سوریه و گسترش حضور نظامی‌اش در این کشور، این پتانسیل را دارد که تحقق این جاه‌طلبی‌ها را با چالش مواجه کند.
جو ویلسون، نماینده جمهوری‌خواه کنگره، در اقدامی کم‌سابقه، در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز هشدار داد که حملات هوایی اخیر اسرائیل به سوریه برای تل‌آویو «اقدامی شبیه به خودکشی » است. ویلسون، که خود را «رئیس مشترک فراکسیون اسرائیل و حامی همیشگی آن» می‌داند، در یک تماس تلفنی با فاکس‌نیوز گفت: «عمیقاً متأسفم و دلم به درد آمده است.» او گفت این حملات به مقرهای نظامی سوریه، «توهین و دهن‌کجی به ترامپ» است.
ویلسون اعلام کرد که در یک تماس تلفنی پرتنش با «یشیل لایتر»، سفیر اسرائیل، از او خواسته است تا این هشدار را به مقامات تل‌آویو برساند که اسرائیل باید فوراً حملات را متوقف کند.
ویلسون افزود: «تنها چند هفته پیش، گفت‌وگوهای پشت پرده‌ای میان اسرائیل و سوریه برای یک توافق عادی‌سازی احتمالی در جریان بود. حالا نه‌تنها آن گفت‌وگوها بر باد رفته، بلکه این حملات، تلاش‌ها برای دستیابی به توافقی به سبک پیمان ابراهیم با میانجیگری آمریکا میان اسرائیل و عربستان را نیز پیچیده می‌کند. این وضعیت برای من بسیار غم‌انگیز و زیان‌بار است.»
او هشدار داد که شکاف‌ها در سوریه می‌تواند امواج خود را به سراسر منطقه بکشاند؛ روابط نوظهور میان اسرائیل و عربستان را تضعیف کند، روابط ناتو با ترکیه را متشنج سازد و بی‌ثباتی را در میان جوامع کردنشین در سوریه، عراق، ترکیه و ایران افزایش دهد. او افزود چنین تفرقه‌ای راه را برای ظهور مجدد داعش باز خواهد کرد که اولین هدفش اسرائیل خواهد بود.
ویلسون همچنین به پیامدهای گسترده‌تر ژئوپلیتیکی اشاره کرد و گفت این حملات، ایران را قدرتمندتر و حضور نظامی روسیه را در سوریه تقویت می‌کند. او تأکید کرد: «باید برای بیرون راندن نیروهای [ولادیمیر پوتین] تلاش کرد، نه ایجاد بی‌ثباتی»، زیرا مسکو از پایگاه‌هایش در سوریه برای اعمال نفوذ دریایی در سراسر آفریقا و مدیترانه بهره می‌برد.
رئیس‌جمهوری آمریکا اوایل ماه جولای با امضای یک فرمان اجرایی، بسیاری از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه سوریه را که قدمت برخی از آنها به دهه 70 میلادی برمی‌گشت، لغو کرد. بر اساس گزارش یورونیوز، کارولین لیویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید اعلام کرد که این کار با هدف «حمایت از این کشور برای رسیدن به صلح و ثبات» انجام شده است. برد اسمیت، معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز گفت که این فرمان اجرایی «به انزوای سوریه از سیستم مالی بین‌المللی پایان می‌دهد، زمینه را برای فعالیت آن در عرصه تجارت جهانی فراهم می‌کند و باعث جذب سرمایه‌گذاری‌ها از کشورهای همسایه همچنین از ایالات متحده می‌شود».
با این وجود این فرمان اجرایی، تحریم‌های وضع‌شده علیه بشار اسد، رئیس‌جمهور پیشین این کشور همچنین دستیاران ارشدش، اعضای خانواده او و مقاماتی که مرتکب نقض حقوق بشر شده‌اند، در قاچاق مواد مخدر از این کشور یا برنامه سلاح‌های شیمیایی سوریه دست داشتند، لغو نمی‌کند.
این فرمان همچنین مجموعه بزرگی از تحریم‌های تصویب‌شده توسط کنگره را که اعلام می‌کرد هر کسی با ارتش، سازمان اطلاعات یا سایر نهادهای مشکوک سوریه تجارت یا از آنها حمایت کند، هدف قرار می‌گیرد لغو نکرد. ایالات متحده پیش از این در ماه مه نیز بخشی از تحریم‌های سوریه را لغو کرده بود که اولین گام در راستای عمل به وعده ترامپ برای لغو مجازات‌ها علیه کشوری بود که در اثر 13 سال جنگ داخلی، ویران شده است.
تحریم‌هایی که گروه‌های تروریستی و تولیدکنندگان و فروشندگان ماده مخدر کپتاگون را هدف قرار می‌دهند نیز همچنان پابرجا خواهند ماند. اتحادیه اروپا نیز تقریباً تمام تحریم‌های باقی‌مانده علیه سوریه را لغو کرده است. با این حال، برخی از محدودیت‌ها همچنان پابرجا هستند؛ از جمله اینکه ایالات متحده هنوز سوریه را یک کشور حامی تروریسم و گروه تحت رهبری احمد شرع را یک سازمان تروریستی خارجی می‌داند.
واکنش‌های بین‌المللی
وزارت امور خارجه روسیه روز پنجشنبه به شدت حملات اسرائیل را محکوم کرد. این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «موج جدید خشونت در سوریه عمیقاً نگران‌کننده است. طرف روسی بارها استفاده خودسرانه اسرائیل از زور در سوریه را محکوم کرده است. این حملات، که نقض فاحش حاکمیت کشور و قوانین بین‌المللی است، مستحق محکومیت شدید است.» آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز حملات هوایی اسرائیل را محکوم کرد.
استفان دوجاریک، سخنگوی گوترش، در بیانیه‌ای تأکید کرد: «دبیرکل همچنین حملات هوایی تنش‌زای اسرائیل به سویدا، درعا و مرکز دمشق و همچنین گزارش‌ها مبنی بر استقرار مجدد نیروهای ارتش اسرائیل در جولان را محکوم می‌کند.»
وزارت امور خارجه ترکیه هم این حملات را محکوم کرد و گفت که این حملات جهت خرابکاری در تلاش‌های سوریه برای دستیابی به صلح، ثبات و امنیت است. این وزارتخانه تصریح کرد: «مردم سوریه فرصتی تاریخی برای زندگی در صلح و ادغام با جهان دارند. همه طرف‌های ذی‌نفع که از این فرصت حمایت می‌کنند، باید به تلاش‌های دولت سوریه برای بازگرداندن صلح کمک کنند.»
عمر چلیک، سخنگوی حزب حاکم عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان نیز این حملات را محکوم کرد. چلیک در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «حملات اسرائیل یک تهدید امنیتی برای کل منطقه و جهان است.»
آنتونیو کاستا، رئیس شورای اروپا، در شبکه ایکس نوشت که از حملات اسرائیل به دمشق «بسیار نگران» است و افزود که «باید به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه احترام گذاشته شود.» او گفت: «من از همه طرف‌ها می‌خواهم که از خشونت بپرهیزند و تنش را کاهش دهند.»