بزرگنمايي:

پیام فارس - شروع ثبت نام وام یارانه فوری 10و 100 و 120 میلیونی برای سرپرستان خانوار | وام یارانه ای با اقساط 200 هزارتومانی با این شرایط
اندیشکده «شورای سیاست خاورمیانه» در فصلنامه جدید خود به مطلبی با عنوان «سیاست ایران در قبال همسایگانش» پرداخته است . پیش‌تر بخش اول و دوم و سوم آن منتشر شده است. لازم به ذکر است که ترجمه این گزارش به معنای تایید محتوای آن نیست و به منظور آشنایی مخاطبان ایرانی با پیشنهادهای مطرح در سطوح مختلف سیاسی و نخبگانی در واشنگتن منتشر می‌شود.
در بخش چهارم و پایانی این گزارش با عنوان از روحانی تا پزشکیان، آمده است: ریاست جمهوری (مرحوم) رئیسی از چند جهت با دوران ریاست جمهوری روحانی متفاوت بود و به او اجازه داد تا به شیوه ای که سلف او نمی توانست دوباره با منطقه تعامل کند. به نظر می رسد تغییرات در محیط های سیاسی و استراتژیک حاکم بر خاورمیانه و به ویژه خلیج فارس در این مساله بسیار تعیین کننده بوده است. این در حالی است که دوره تصدی روحانی در دوران ریاست جمهوری اوباما و ترامپ بود و دوره دولت رئیسی همزمان با بایدن بود، در حالی که امارات متحده عربی و به ویژه عربستان سعودی از سیاست خارجی قدرتمند ترامپ و رجزخوانی های ترامپ نسبت به ایران احساس جسارت می کردند و این احساس برای آنها به وجود آمده بود که سیاست های رئیس جمهور جدید، جو بایدن به طور قابل توجهی متفاوت خواهد بود. به عنوان مثال، بایدن مدت ها بود که قول داده بود به توافق هسته ای ایران بازگردد.
ایران همچنین در دوران دولت رئیسی موفق شده بود رقابت خود با جمهوری آذربایجان را کاهش دهد. سیاست گذاران در تهران بر این باورند بودند که نمایش قدرت ایران در اکتبر 2022 در نزدیکی مرز آذربایجان، باکو را بر آن داشت تا در مورد ادامه خصومت ها تجدید نظر کند. این رزمایش های نظامی، شامل حضور تانک ها و توپخانه های سنگین بود که از رودخانه ای که دو کشور را از هم جدا می کند عبور می کرد. جمهوری آذربایجان خصومت خود با تهران را کاهش داد و دو کشور گام های استواری در جهت تقویت دیپلماسی برداشتند. در روز سقوط هلیکوپتر حامل مرحوم رئیسی و مرحوم امیرعبداللهیان در جولای 2024، این دو نفر به تازگی با الهام عل‌اف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان دیدار کرده بودند و در حال بازگشت از افتتاح سد «قیز قلعه‌سی» در مرز ایران و آذربایجان بودند.
پزشکیان اعلام کرده است که ما تحت هیچ شرایطی توسعه و تقویت روابط با همسایگان خود را رها نخواهیم کرد.
علاوه بر این تحولات استراتژیک و ژئوپلیتیکی، تمرکز دولت مرحوم رئیسی بر بهبود روابط با همسایگان و سایر کشورهای غیرغربی، خروج یکجانبه ترامپ از توافق هسته ای در سال 2018 و بی عملی اروپا، فضای کمی برای دیپلماسی ایران با غرب و به خصوص با ایالات متحده باقی گذاشت. در حالی که بسیاری از تغییرات در سیاست های جهانی، منطقه ای و دولتی به مرحوم رئیسی اجازه داده بود تا مسیر موجود را تغییر دهد، وضعیت کنونی احتمالا در دوران ریاست جمهوری پزشکیان ادامه خواهد داشت. پزشکیان اعلام کرده است که ما تحت هیچ شرایطی توسعه و تقویت روابط با همسایگان خود را رها نخواهیم کرد، او قول داد که برای مدیریت تنش ها و تقویت امنیت و توسعه با آنها همکاری کند. پزشکیان مزایایی را در امنیت و اقتصاد ناشی از روابط نزدیک با کشورهای همسایه به جای مهار متقابل می داند.
در اسفند 1401، سیاست حسن همجواری ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، به نقطه عطفی رسید: اعلام غافلگیرکننده در پکن مبنی بر اینکه ایران و عربستان سعودی روابط دیپلماتیک را از سر می گیرند. در طول دهه 2010، حسن روحانی، رئیس جمهور سابق و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه او، خواستار بهبود تعامل در سراسر منطقه شده بودند، اما ابتکار صلح هرمز آنها که در سال 1398 اعلام شد هیچ پذیرنده ای پیدا نکرد. با این حال، چهار سال بعد، چیزهای زیادی تغییر کرده بود، و بسیاری از موانع داخلی، منطقه ای و بین المللی که تلاش های قبلی برای نزدیکی را محکوم به شکست کرده بودند برداشته شدند. در همین حال، در داخل، وحدت جناحی به طور قابل توجهی دست مرحوم رئیسی را تقویت کرده بود. به نظر می رسد که اماراتی ها و سعودی ها به هماهنگی داخلی ایران توجه کرده اند و این مساله نشان قدرت ایران بود. بنابراین، آنها نتوانستند پیشنهادات مرحوم رئیسی را به عنوان منعکس کننده اهداف جمهوری اسلامی رد کنند. اما تحولاتی نیز خارج از کنترل ایران رخ داد. به نظر می رسد ناکامی سعودی ها و اماراتی ها در دستیابی به اهداف نظامی و استراتژیک خود در یمن عامل مهمی در پذیرش آنها برای گرم شدن روابط بوده است. علاوه بر این، به نظر می رسد که سیاست گذار اصلی عربستان سعودی، محمد بن سلمان، پس از سال ها اشتباهات فاحش در سیاست خارجی، مورد سرزنش قرار گرفته است مواردی که بخشی از آنها شامل:
• حمله به یمن در سال 2015
• محاصره قطر از سال 2017 تا 2020
• گروگان گرفتن سعد حریری، نخست وزیر لبنان در سال 2017
• انتقاد از کانادا در سال 2018 به دلیل انتقاد از کارنامه حقوق بشر عربستان
• صدور مجوز برای قتل خاشقجی در سال 2018
سیاست های جو بایدن گرچه تفاوت چندانی با دولت ترامپ نداشت ولی باعث شد کشورهای حاشیه خلیج فارس علاقه بیشتری به رابطه با ایران نشان دهند.
به همین ترتیب، شکست دونالد ترامپ در سال 2020، با توجه به حمایت ظاهرا بی قید و شرط او از عربستان سعودی و امارات متحده عربی، پیامد مشابهی داشت. اگرچه ماهیت سیاست خارجی جو بایدن تفاوت قابل توجهی با ترامپ نداشت، اما کشورهای خلیج فارس بی تفاوتی سیاست های دولت جدید را خصومت تفسیر کردند و بیشتر به درخواست های ایران علاقه‌مند شدند. مسکو که توجه خود را به جنگ در اوکراین معطوف کرده است، ضرر استراتژیک چندانی را در نزدیکی احتمالی بین همسایگان خلیج فارس که همگی از این تهاجم حمایت کرده یا حداقل از محکوم کردن آن خودداری کرده اند، نمی بیند. با توجه به اینکه به نظر می رسد سیاست همسایگی خوب ایران پس از سال ها به ثمر نشسته است، به نظر می رسد که این منطقه حداقل در حال حاضر به سمت آرامش بیشتری پیش می رود.
تاکید بر روابط همسایگی برای اولین بار پس از انقلاب، نشان می دهد تهران یک سیاست خارجی فعال را دنبال می کند. به نظر می رسد ایران تحت سیاست های همسایگی و نگاه به شرق، به تعدادی از اهداف دست یافته است. این موفقیت ها نه تنها به دلیل دیپلماسی موثر بلکه به دلیل تغییرات ژئوپلیتیکی در خلیج فارس، منطقه گسترده تر و فراتر از آن بود. فرصت های ساختاری در دوران تصدی مسعود پزشکیان ادامه یافته است و به او اجازه می دهد تا به دنبال کردن این سیاست ادامه دهد.
روابط حسن همجواری به دلیل ماهیت خود اغلب قربانی فراز و نشیب های سیاست بین الملل می شوند. اهداف استراتژیک ممکن است نه تنها در تهران بلکه در پایتخت های همسایه نیز تغییر کند و این بازیگران ممکن است تحت تاثیر تحولات میدانی جدید، مزایای بیشتری در درگیری و مهار نسبت به همنشینی ببینند. جنگ در غزه و نقشی که اسرائیل در محاسبات امنیتی ایران ایفا می کند، بر بی اعتمادی سایر بازیگران در مورد دوام بلندمدت سیاست همسایگی ایران می افزاید. اما در حال حاضر، ابتکار عمل و تعامل دیپلماتیک احتمالا ادامه خواهد یافت./ایرنا